De meester van toen: Han Jongkind

Ze leerden je liefde voor lezen. Lieten je zien hoe je moest rekenen met breuken en vertelden hoe de Napoleon de slag bij Waterloo verloor. In het zesde deel van onze serie over de juf of meester van toen spreken we met Han Jongkind, ooit leraar Nederlands op De Wiekslag en later de Westplas Mavo.

‘Ik heb leerlingen altijd gewezen op het belang van creativiteit’

Door: Leni Paul. Zijn voorvaderen stammen uit Aalsmeer, de gemeente waar de nu 72-jarige Han Jongkind zijn leven lang als leraar heeft gewerkt. Hijzelf woont vanaf zijn geboorte in Badhoevedorp en na een gesprek met hem weet je het zeker: hij is de onderwijzer die je je als kind zou hebben gewenst. Een geboren pedagoog met een wakker oog voor het onderwijs en daarbij een groot en heerlijk gevoel voor humor.

Opa Jongkind had een kwekerij aan de Oosteinderweg, vader werkte bij het Ministerie van Landbouw en het gezin woonde in het toenmalige dorpje Rijk waarvan de bewoners later wegens uitbreiding van Schiphol naar elders zouden moeten verhuizen.

“Ik was drie toen we naar Badhoevedorp verhuisden,” zegt Jongkind, “ik ging er net als mijn zussen naar de christelijke school en daarna door naar de christelijke HBS in Amsterdam.“

Brommertje
En daarna? Het ideaal om onderwijzer te worden? “Nou nee, ik had wel eens aan varen gedacht maar koos toch voor het onderwijs en ging naar de Hervormde Kweekschool in Amsterdam. We waren thuis hervormd, maar wel wat je noemt ‘hervormd op wieletjes’. Ik heb die opleiding tot onderwijzer in twee jaar gedaan, kon twee leerjaren overslaan omdat ik de HBS had doorlopen. In het derde jaar heb ik zelfs de hoofdakte gehaald zodat je hoofd van een school kon worden. Ik viel al in op diverse scholen toen ik nog niet was afgestudeerd en dat invallen her en der vond ik heel leuk. Amper twintig en daar ging ik al op mijn brommertje naar zo’n school, bijvoorbeeld naar de openbare school bij de Aalsmeerderbrug.”

Taal en letterkunde
Jongkinds eerste vaste baan was in Zwanenburg op een openbare lagere school. “Er was gebrek aan onderwijzers en die eerste vaste baan hield me bovendien uit dienst, Ik kreeg bijval van de ouders en ik ben vijf jaar daar op die school gebleven. In mijn vrije tijd ben ik Nederlandse taal en letterkunde gaan studeren aan de Vrije Leergangen van de Vrije Universiteit en heb er MO A behaald. Met dit diploma kon ik gaan lesgeven in het middelbaar onderwijs en ik ben toen gaan solliciteren bij die vorm van onderwijs.”

Jongkind zegt altijd iets met taal en literatuur te hebben gehad. “Dat heb ik ook altijd  graag uitgedragen. In Zwanenburg op de lagere school had ik de nu bekende schrijver Bas Heyne in de klas. Een pientere jongen die toen al toneelstukken schreef over de drooglegging van de Verenigde Staten. Hij is inmiddels een bekende intellectuele Nederlander.”

Christelijke signatuur
Met de middelbare akten op zak solliciteerde Jongkind bij De Wiekslag in Aalsmeer, de christelijke Mavo. “Joop Dop was daar directeur en hij kwam in Zwaneburg kijken hoe ik daar les gaf. Hij wilde ook weten waarom ik op een openbare school les gaf en niet op een school van christelijke signatuur. Ik ben van mening dat je kiest voor het onderwijs en niet voor de signatuur. Ik werd aangenomen op De Wiekslag en heb er van 1974 tot aan de fusie in 1994  met plezier gewerkt.”

Uiten op papier
Het werd al  gauw bekend dat ‘meester’ Jongkind meer in zijn mars had dan de kinderen leren lezen, schrijven en rekenen. Met het aantreden als leraar had De Wiekslag een creatieveling pur sang weten binnen te halen.

“Ik heb de leerlingen altijd meer meegegeven dan de vakken alleen. Schoolavonden, feestjes, samen met andere leerkrachten wisten we er altijd iets bijzonders van te maken. Naast de gebruikelijke vakken heb ik de leerlingen gewezen op het belang van creativiteit, naast het leren schrijven, rekenen en lezen. Het lezen van boeken heb ik gestimuleerd en ook het schrijven, je uiten op papier.”

Wiekslag Troef
Oud-leerlingen herinneren zich ongetwijfeld de schoolkrant Wiekslag Troef, het kindje van Jongkind wat elke maand uitkwam en waarvan hij alle kopij met de hand overschreef. Er kwam geen typemachine aan te pas, wel de stencilmachine van conciërge Joop den Hertog voor de druk. “Al in mijn eerste jaar op de Wiekslag ben ik daarmee begonnen, want een schoolkrant was er nog niet. Elke start is aarzelend, maar aan enthousiasme van de leerlingen lag het niet. De inhoud werd steeds gevarieerder en het aantal vaste medewerkers groeide.”

Vanessa
Jongkind werkte samen met tekencollega Sjoerd van der Kuur. “Hij maakte veel illustraties en we bedachten samen vaste rubrieken voor de krant. Elke maand kwamen we samen en zaten we tot een uur of twee ’s nachts te schrijven en te tekenen. We zochten jong als we waren wel eens de grenzen op. Dat heeft ertoe geleid dat we wel een keer of drie bij het schoolbestuur op het matje moesten komen. Er werd zelfs een keer met ontslag gedreigd vanwege een pikante tekening van Vanessa die toen helemaal hot was. Zover is het gelukkig niet gekomen en na het aanbieden van excuses en het beloven van beterschap konden en vooral mochten we weer verdergaan.”

Binnenwipper
De twee creatievelingen bedachten zelf ook vaste rubrieken. “Zo kwamen we op Freek en Heffie, twee pubers die gesprekken met elkaar voerden. Vaak namen we daarin onze collega’s op de hak. Een andere rubriek van ons was de Binnenwipper, waarin we ingezonden brieven behandelden. Bij gebrek aan echte ingezonden brieven bedachten we die dan maar zelf, de antwoorden ook.”

Grote namen
Terugkijkend verwondert Jongkind zich vooral over het enthousiasme bij de leerlingen. “Die werkten zich te pletter voor de schoolkrant. Beginjaren ’80 was voor mij de top. Echt waar, de ene schoolkrant was nog niet uitgedeeld, of de volgende al weer half gevuld. Grote namen van destijds zijn Peter Middelkoop met zijn strip MURP. Altijd geestig en actueel. Zijn broer Bas was ook een getalenteerd schrijver. Niet te vergeten Peter Ouwerkerk met zijn rubriek Wiekslagroom, door en door droge humor. Er waren zoveel talenten destijds die steeds meer medeleerlingen inspireerden om ook te gaan schrijven voor de schoolkrant.”

Wim Kan
Een hoogtepunt was het interview dat enkele leerlingen hadden met Wim Kan en Corry Vonk. “Zij waren inwoners van Kudelstaart en bereid tot een  gesprek. Dat was geweldig en zover ik weet nooit eerder voorgekomen, dat dit beroemde Nederlandse echtpaar bereid was met leerlingen in gesprek te gaan. Het interview vond plaats bij de familie Onderwater. Ik heb het gesprek destijds opgenomen en moet ergens nog wel het cassettebandje ervan hebben.”

Na de fusie met de Openbare Mavo hield Wiekslag Troef op te bestaan. Jongkind betreurt het dat het hem niet is gelukt op de Westplas een goed lopende schoolkrant te maken. “Misschien had ik al mijn energie verbruikt op de Wiekslag. Gelukkig kon ik later mijn ei weer kwijt bij het maken van de herinneringsboeken voor de geslaagde leerlingen. Ditmaal wel met de computer en kleurendruk.”

Jongkind laat graag optekenen dat zijn vrouw Dienne (‘mijn lieve echtgenote’) heel lang met veel plezier ook op De Wiekslag en later op de Westplas heeft gewerkt. “Van 1978 tot 2011 was ze als administratief medewerker aan de school verbonden. Zij heeft altijd al mijn nevenactiviteiten voor school gesteund, wat ik altijd erg heb gewaardeerd.

Vol verrassingen
Oud-leerlingen die hoorden dat Han Jongkind in deze rubriek aan bod kwam vertrouwde ons toe dat hij altijd vol verrassingen zat. “Altijd enthousiasme, meester verzon de leukste dingen. “En,” zei ons een tot een boom van een kerel uitgegroeide leerling: “we hebben hem nog eens met zijn allen in de sloot gegooid.”

Dit vraagt om opheldering en Jongkind vertelt dat hij inderdaad op de laatste schooldag voor de zomervakantie eens werd ‘overvallen’ door een groepje jongens dat hem wist te ‘overmeesteren’ en hem kopje onder kreeg in de aan de school grenzende sloot.

“Op de laatste lesdag vóór het examen waren de vierdeklassers wat ballorig. Ze bedachten dat ze mijn wiskundecollega Jaap Hoekstra zouden gaan jonassen. Die verzette zich zo hevig, dat ze een ander slachtoffer zochten. Dat werd ik. Door een overmacht aan potige jongemannen werd ik naar de sloot bij de school gejonast. Ik dacht nog: nee, dat doen ze niet. En nog geen twee seconden later lag ik in de sloot, onder de prut en met kroos in mijn haar. Ik mag me er dus op beroemen dat ik de enige leraar in Aalsmeer ben geweest die in de sloot is gegooid.”

Fusie
Uiteraard komt ook het toen best opzienbarende en veel besproken samengaan van de twee Aalsmeerse scholen in het voortgezet onderwijs ter sprake.    Het woord ‘fusie’ valt, want op een gegeven moment werd door het teruglopend aantal leerlingen op zowel de christelijke school De Wiekslag als op de gemeentelijke openbare MAVO de noodzaak gezien van het samengaan van beide scholen. Scholen van verschillende signatuur, maar volgens Jongkind is dit na veel besprekingen, vergaderingen en overleg, toch goed verlopen. “Als leerkrachten kenden we elkaar. Of ik daar mijn creativiteit ook kwijt kon? O, ja, prima. Ik heb jarenlang voor de examenleerlingen Herinneringsboeken gemaakt, vol met foto’s en verhalen van leerlingen en docenten over hun schooltijd op de Westplas.”

Inderdaad een schitterend, kleurig, professioneel uitgevoerd boek vol herinneringen komt op tafel. Veel teksten van de inventieve hand van Jongkind die spreekt over de tijd, die menig mens  achteraf gesproken nog wel eens wil zien als ‘de mooiste tijd in je leven.’ In 2013 nam Jongkind afscheid na 45 jaar in het onderwijs te hebben gewerkt. De gebruikelijke vraag ontbreekt ook hier niet: in het spreekwoordelijke gat gevallen?

Indirect betrokken
“Nee, ik heb nog steeds erg veel creativiteit. Ik heb drie kinderen, ook in het onderwijs. Daardoor blijf je indirect betrokken. Ik heb een zoon als leraar bij Panta Rhei, een VMBO-school, een dochter is psycholoog en een dochter is onderwijzeres op de basisschool Oranje Nassau waar ik zelf vroeger naar school ging. Verder hebben we vijf kleinkinderen en die houden ons ook wel bezig. Er is altijd wel wat te klussen en daar houd ik van. Verder tennis en fiets en lees ik graag. En door  mijn kinderen blijf ik ook op de hoogte van het huidige onderwijs.”

Gek van regels
En, luisterend naar hun verhalen over het huidige onderwijs, wat denkt u dan? Zou u nog terug willen in uw vorige vak? “O nee, ik zou gek worden van de huidige regels. Ik kan terugzien op een heerlijke tijd, ik heb bewust voor het onderwijs gekozen, maar het is nu wel allemaal veranderd in het vak. Ik zou in deze tijd ook zeker niet genoten hebben van het on-line lesgeven. Als leerkracht is direct contact met je leerlingen hartstikke belangrijk, dat lukt gewoon minder via een beeldscherm. Ik bewonder alle leerkrachten die zo lang on-line hebben kunnen lesgeven!”

Foto’s Arjen Vos en archief Han Jongkind

Eerder in deze serie:
Lisette Visser-Moleman
Bert van Duijn
Andre Mosselman
Wil Jore-Spaargaren
Hélène Homan

Tips voor deze rubriek? Mail de redactie: info@aalsmeervandaag.nl