Plan zeilfort herstelt juist inbreuk authenticiteit

Door: Joop Kok. (Beschouwing) Tijdens de beeldvormende commissievergadering op 23 november, werd de raad geïnformeerd over de voortgang van de planontwikkeling voor het Zeilfort Kudelstaart. Maarten Wildschut, hoofd afdeling Project en Advies, gaf in het kort een overzicht van het voorgaande verloop. Op 2 december 2021 was door de raad het gewijzigde bestemmingsplan, Zeilfort Kudelstaart, vastgesteld dat een jaar later op 28 december door de Raad van State werd vernietigd. En wel om twee redenen, namelijk dat de kernkwaliteiten van het erfgoed onvoldoende in de planregels van het bestemmingsplan waren geborgd en dat het militair-landschappelijk geheel, dat onderdeel is van de kernkwaliteiten van de Stelling van Amsterdam, werd aangetast. De zwaarste aantasting van het fort was, zoals bleek uit het onderzoek dat verricht was door ARCADIS conform de leidraad van ICOMOS voor het opstellen van een HIA, Heritage Impact Assessments, het gevolg van de bouw van de ondergrondse parkeergarage. Aan Hylkema Erfgoed, zo ging Wildschut verder, was gevraagd om naast de provinciale verordening ook naar de uitspraak van de Raad van State te kijken en om met een onafhankelijk advies te komen.

Volgens inspreker Emile Abbing, voorzitter van de Stichting Werkgroep Fort Kudelstaart, was van een onafhankelijk onderzoek, gezien de eerdere betrokkenheid bij dit plan, geen sprake. “Hylkema Erfgoed meent het beter te weten dan Arcadis, die in opdracht van de Provincie Noord-Holland een Heritage Impact Assessment heeft gemaakt. En meent het ook beter te weten dan ICOMOS, het officiële adviesorgaan van UNESCO,” aldus Abbing.

‘Niet zomaar een bureau’
Voor de goede orde en voor degenen die het rapport van ARCADIS niet gelezen hebben, op bladzijde 45 staat het volgende: Ten behoeve van de aanleg van de ondergrondse parkeergarage zullen de wallen echter helemaal worden afgegraven. Het herstel van de aarden wallen biedt kansen om de vorm van de wallen weer te herstellen naar het oorspronkelijke ontwerp uit het begin van de 20ste eeuw. En, zoals al aangegeven, ARCADIS heeft volgens de leidraad van ICOMOS gewerkt.

Wethouder Kikkert kon niet nalaten om na de niet bepaald lovende woorden van Abbing, de kwaliteiten van Hylkema Erfgoed extra te benadrukken: “Het is niet zomaar een bureau, het is een specialistisch bureau op het gebied van erfgoed en dan heel specifiek kerken, paleizen en forten.“

Na deze introductie nam Ben Verfürden, één van de twee directeuren van Hylkema Erfgoed, de raad mee in een betoog waarin hij probeerde duidelijk te maken dat de oplossing van het ondergronds parkeren juist nieuwe mogelijkheden biedt om de wallen naar het oorspronkelijke ontwerp te herstellen, net zoals ARCADIS al had aangegeven. Bovendien zou hierdoor ook beter kunnen worden voldaan aan eisen van integriteit en authenticiteit.

Taluds zijn afgegraven
ICOMOS, de vertegenwoordigende partij van UNESCO, en de HIA gaan heel erg uit van de oorspronkelijke, authentieke situatie, van hoe het plan zich daartoe verhoudt. Echter, op dit moment is die al lang niet meer aanwezig, het forteiland is op onderdelen sterk aangetast. Wanneer je het oorspronkelijke plan van 1906 en een foto van net na de aanleg genomen, vergelijkt met de situatie uit latere periodes, dan zie je dat er voor een heel belangrijk deel taluds zijn afgegraven. Dat is gedaan om de bouw mogelijk te maken van een loods in de tijd dat fort Kudelstaart een recreatiegebied was voor personeel van defensie (VAFAMIL). Ten behoeve daarvan is destijds ook de 20 meter brede doorgang gemaakt naar de Westeinder.

Betere verhouding
“Als je kijkt naar het masterplan dan zie je eigenlijk dat het verschil tussen de oorspronkelijke aanleg van het forteiland en de situatie die ontstaat nadat dit plan gerealiseerd is, dit veel dichter bij elkaar ligt, dan het oorspronkelijke plan en de huidige situatie,” èn ging Verfürden verder: “eigenlijk zie je dat er eerder heel veel hersteld wordt dan dat er wordt aangetast. Neemt niet weg dat er tijdelijk wel fors wat gebeurt, Om die garage aan te leggen moet je wel echt gaan ontgraven. Er is dus wel degelijk sprake van een forse tijdelijke interventie, maar dat wordt hersteld. Het uiteindelijke resultaat zal een betere verhouding tot de authentieke situatie opleveren dan dat nu het geval is.”

Minpunten aangepast
In het door ARCADIS opgestelde rapport waren een aantal minpunten van het plan genoemd die opnieuw waren bekeken en aangepast. De opmerking dat de in- en uitrit en de ventilatieroosters van de parkeerkelder als een nieuwe toevoeging aan het fortterrein afdoet aan authenticiteit van het terrein, had ertoe geleid dat de in- en uitgang op één plek waren geconcentreerd en dat het ook veel beter in het landschap was opgenomen.

Geen starttoren
Van het oorspronkelijke idee om het zeilfort ter plaatse van de doorgang naar de Westeinder te markeren met een starttoren, werd afgezien omdat je het fort als militair eiland eigenlijk niet zou mogen zien, dat moet je dus ook niet markeren.

Ook over de begroeiing van het eiland had ARCADIS opmerkingen gemaakt. De bedoeling is nu om nieuwe begroeiing aan te brengen die veel meer aansluit bij wat oorspronkelijk was aangebracht. Verfünden merkte op dat het nu vooral een eiland is dat voor een belangrijk deel met asfalt en betonplaten is dicht gelegd als gevolg van de periode dat het voor recreatieve doeleinden werd gebruikt. Dat gaat weg en de verharding die terugkomt die sluit meer aan bij de oorspronkelijke verharding.

Fort als mens
Op zich geen opzienbarende veranderingen, de constatering van inspreker Abbing dat het Zeilfort-plan vrijwel onveranderd is, klopt. Maar daar ging het niet om in het betoog van Verfürden, die wilde juist duidelijk maken dat een al te rigoureuze toepassing van regels tot oplossingen kan leiden die de oorspronkelijke integriteit en authenticiteit tekort doen. Zou het fort een mens zijn, dan zou je over zijn betoog kunnen zeggen dat hij de menselijke maat had toegepast.

Was ik, en met mij vele anderen, verbaasd over het feit dat er geen tekeningen waren in te zien, nu na bestudering van de stukken en naluisteren van de vergadering, zijn die eigenlijk helemaal niet nodig. Het gaat om hoe je er naar kijkt.

Besloten   
Eind van dit jaar worden de tekeningen ter inzage gelegd en kunnen er zienswijzen worden ingediend. Volgend jaar zomer zou het plan ter vaststelling aan de raad kunnen worden voorgelegd. Afgelopen woensdagavond werd een extra besloten vergadering ingelast over het fort. Op de vraag van Jelle Buisma of het over personen of financiën ging, de twee redenen om dat te doen besluiten, gaf portefeuillehouder Spaargaren aan dat het met name over financiële zaken zou gaan. Wat dat inhield, tja dat blijft besloten.

(Illustraties rapport Hylkema Erfgoed)

Relevante artikelen:
Gemeente broedt op dichtgetimmerd plan Fort Kudelstaart
‘Bouwplan Fort is ernstige inbreuk op authenticiteit’