‘Bouwplan Fort is ernstige inbreuk op authenticiteit’

Door: Klaas Leegwater. De plannen van ontwikkelaar Martijn de Liefde met Fort Kudelstaart vormen een ernstige inbreuk op de integriteit en authenticiteit van het fort. Dat concludeert ICOMOS, het adviesorgaan van werelderfgoedorganisatie Unesco. De onderzoekers adviseren betrokken partijen project ‘Zeilfort’ te heroverwegen en af te stemmen op behoud van de ‘bijzondere unieke waarden’ van  het erfgoed ‘Stelling van Amsterdam’. De directie van Unesco in Parijs moedigt de Nederlandse overheid in een brief aan om de aanbevelingen van ICOMOS op te volgen.  

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en Provincie Noord-Holland, instanties die de bouwplannen goedkeurden, melden evenwel achter de fortplannen te blijven staan. Men vindt de benadering van ICOMOS meer gericht op ‘behoud’ dan op ‘behoud door ontwikkeling’. RCE en provincie zien vooral de meerwaarde die ontwikkeling van het fort oplevert voor de omgeving. “Het rapport van ICOMOS geeft minder gewicht aan deze belevingswaarde, terwijl dit een van de uitgangspunten van UNESCO-werelderfgoed is.”

Extra inspanning
Betrokken overheidspartijen hebben wel aan de initiatiefnemer van ‘Zeilfort’, ondernemer Martijn de Liefde, gevraagd een extra inspanning te verrichten voor aanpassingen die kunnen leiden tot verbetering van het Voorlopig Ontwerp. Welke aanpassing is onduidelijk, De Liefde gaat niet op deze vraag in. Het college van B&W heeft de gemeenteraad onlangs in een raadsbrief geïnformeerd over het standpunt van RCE en Provincie. In het schrijven ventileert het college zelf geen mening over het ICOMOS-rapport.

Verkeerde beslissing
Als het aan Absoluut Aalsmeer ligt komt er een rem op de plannen. De partij die in 2020 tegen het ontwerp bestemmingsplan stemde wegens de grootschaligheid van het project, vindt de uitkomst van het ICOMOS-onderzoek een duidelijk signaal dat de raad destijds een verkeerde beslissing heeft genomen. Fractieleider Judith Keessen: “Ik ben blij met dit rapport, hier moeten we als raad iets mee doen. Het college kan dit niet naast zich neerleggen, al vrees ik dat het college vasthoudt aan het project zoals het nu is.” 

Jelle Buisma van de PvdA: “Het lijkt erop dat het ICOMOS-rapport de voorgenomen plannen voor het fort geen goed doen.” Buisma constateert in de raadsbrief een tegenstelling, “het college meldt dat RCE en Provincie achter de beoogde herontwikkeling van Fort Kudelstaart blijven staan, maar in de notitie van RCE en Noord-Holland staat echter dat de De Liefde gevraagd is een extra inspanning te leveren die kunnen leiden tot verbetering van het Voorlopig Ontwerp. Dus aanpassing van de plannen.”  

Opheldering
Ook Ronald Fransen van GroenLinks vindt de raadsbrief niet duidelijk genoeg. “Wat is nu eigenlijk de mening van het college over het ICOMOS-rapport? Welke conclusies verbinden ze eraan? Dat lees ik nergens. Ik wil daar eerst opheldering over.” Het raadslid zegt geschokt te zijn over de bevindingen van ICOMOS. “Dit is nogal wat. Voordat ik er verder iets over zeg wil ik dus eerst het oordeel van het college. Ik heb hierover vragen ingediend.”

De VVD vindt verduidelijking niet nodig. “De informatie van het college is op dit moment voldoende,” zegt Dirk van der Zwaag die verder opmerkt de uitspraak van de Raad van State over het ontwerp bestemmingsplan rond het fort af te wachten. Het raadslid reageert niet inhoudelijk op het ICOMOS-rapport. Dat doet evenmin CDA’er Gerard Winkels. “Zolang deze zaak loopt bij de Raad van State zal het CDA zich onthouden van enig commentaar over dit onderwerp.”

Eerder onderzoek door Provincie
Ontwikkelaar De Liefde heeft Fort Kudelstaart in bruikleen, zodra de ondertekening van een erfpachtovereenkomst een feit is wil hij aan de slag. In en rond het Fort zijn een hotel, 200 ligplaatsen, starttoren met uitkijkplatform, zwembad, havencafé, terras en ondergrondse parkeergarage gepland. Tegen het aangenomen ontwerp bestemmingsplan loopt sinds begin 2021 een procedure bij de Raad van State, ingesteld door Werkgroep Fort Kudelstaart. De werkgroep vindt de plannen te grootschalig. In mei 2021 zette de voorzieningenrechter de plannen met het fort ‘on hold’. 

Provincie Noord Holland liet eind 2020 op aanvraag van Unesco door adviesbureau Arcadis een Heritage Impact Assessment (HIA) opstellen naar het effect van de voorgenomen ingrepen op het fort. De opzet van het HIA was gebaseerd op een OUV (Bijzondere en Unieke Waarde van een Werelderfgoed) uit 2016. Arcadis concludeerde dat de bouwplannen een ‘gering effect’ hebben op de unieke kernwaarden van Fort Kudelstaart, afgezet tegen het gehele werelderfgoed (De Stelling van Amsterdam, 46 forten tezamen). 

Grote negatieve impact
ICOMOS, dat in opdracht van Unesco een technische analyse uitvoerde op het HIA-rapport en het Zeilfort-plan beoordeelde aan de hand van een nieuwe OUV uit 2021, komt tot een andere conclusie: “Fort Kudelstaart is een schakel in een keten van vestingwerken en als zodanig essentieel, de effecten die in de HIA zijn beoordeeld zijn onderschat”. En over de bouwplannen: “Dit is een ernstige inbreuk op de integriteit en authenticiteit van het fort…het project is te ambitieus en heeft een grote negatieve impact.” 

Onjuistheden
Martijn de Liefde is niet te spreken over de uitkomst van het ICOMOS-onderzoek. “Er staan veel onjuistheden in het rapport. En er is geen hoor en wederhoor toegepast, alleen de mening van Werkgroep Fort Kudelstaart over de grootschaligheid  is overgenomen.” De Liefde zegt zich te focussen op de adviezen van de Provincie, Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed en de gemeente. “Zij staan na uitvoerig onderzoek nog steeds positief tegenover de plannen.”

Emile Abbing van Werkgroep Fort Kudelstaart spreekt de opmerkingen van De Liefde tegen: “Wij hebben geen contact met ICOMOS gehad en De Liefde ook niet. Hoor en wederhoor is ook niet van belang. ICOMOS heeft gekeken naar de beschikbare info en deed zelf nader onderzoek. En nu ligt het weer bij de Nederlandse autoriteiten. Wat gaan ze doen: zullen ze het advies opvolgen, volgen ze de Unesco opdracht van ‘behoud en bescherming’?

Fundamenteel verschil
D66 wil voor een goede beoordeling van het ICOMOS-rapport eerst alle originele documenten en onderbouwingen bestuderen. Fractieleider Sybrand de Vries constateert al wel een fundamenteel verschil van mening op puur technische gronden tussen de HIA en de nieuwe interpretatie van de OUV gebruikt door ICOMOS. “De vraag voor wat betreft project ‘Zeilfort’ is in hoeverre dit verschil in inzicht een rol dient te spelen in de lokale discussie,” aldus De Vries. 

Het raadslid van D66 vraagt zich af waarom er in dit geval geen sprake is van een overgangsregeling waarbij bestaande plannen en projecten nog onder de oude regelgeving vallen. “Waarom dat hier niet​ van toepassing zou zijn is ons niet duidelijk.” De Vries zegt er moeite mee te hebben dat Aalsmeer het slachtoffer lijkt te worden van een intern verschil van interpretatie binnen de UNESCO organisatie, “zeker gezien de mogelijk grote financiële impact die dit kan hebben voor de gemeente Aalsmeer.”

Complex
De Raad van State (RvS) doet binnenkort uitspraak over de beroepsprocedure van Werkgroep Fort Kudelstaart tegen het ontwerp bestemmingsplan. Onduidelijk is of de conclusies van ICOMOS worden meegenomen in de besluitvorming van RvS. Aanvankelijk zou de hoogste bestuursrechter in september uitspraak doen. In oktober liet de RvS aan betrokken partijen weten dat in verband met de complexiteit van de zaak en het noodzakelijke (nadere) onderzoek meer tijd nodig is om tot een uitspraak te komen. 

Relevante artikelen:
Miljoenen nodig voor onderhoud
Plannen Fort leveren geringe schade op
Rechter zet plannen Fort on hold

Foto’s archief AV