Column: ‘Waarheid en Vertrouwen’

Door: Joop Kok. De keuze voor het thema van deze column, is eigenlijk een vervolg op een column van een jaar geleden genaamd: Wat is waar. Er waren drie aanleidingen om dit thema opnieuw onder de aandacht te brengen. De meest belangrijke was wel de conclusie van de ombudsman van de NPO dat omroep Ongehoord Nederland de journalistieke code van de NPO schendt. Onjuiste informatie wordt niet gecorrigeerd en meningen worden niet voldoende gescheiden van feitelijke informatie. Bovendien fungeert de presentator regelmatig als doorgeefluik.

Als toelichting gaf de ombudsman twee voorbeelden: de Belgische politicus Filip DeWinter kon zonder tegenwerping uitweiden over ‘omvolking’: de complottheorie dat overheden immigratie inzetten om de witte, autochtone bevolking in Europa te vervangen. Volgens de ombudsman had deze theorie ‘minimaal op bewijs bevraagd’ moeten worden. In een gesprek over stikstof werd beweerd dat boeren aangepakt worden ‘die in feite het minst uitstoten’. Deze bewering klopt niet, en had de presentator kunnen weten. ‘Nu deel je als journalist willens en wetens aantoonbaar onjuiste informatie, óf je hebt je werk niet gedaan,’ aldus de ombudsman.

Aannames die niet kloppen
De conclusie die ik trek is dat je pas een goede journalist ben als je, nadat je alle partijen gehoord hebt, nagaat of de beweringen die gedaan zijn wel kloppen. Na hoor en wederhoor  begint eigenlijk pas het journalistieke werk. De bewering van een voormalig D66 politicus dat hij door de aanleg van het Waterfront last gaat krijgen van geluidsoverlast, roept bij mij de vraag op: klopt dat wel? Hoe groot is die afstand eigenlijk? Wanneer er op de dag dat ik met dat onderwerp bezig ben er net een bevriende fotograaf langs komt, vraag ik: “Wil je voor mij een foto vanaf de watertoren nemen?” “Wat wil je dat ik laat zien?” Wanneer ik het hem uitleg, krijg ik diezelfde avond ‘mijn’ foto toegestuurd en gebruik ik hem als ‘bewijs’, dat met zo’n afstand de voormalig politicus wel erg aan zichzelf dacht. Nog zo iets, berekeningen die de gemeente maakt over het aantal te parkeren auto’s, kloppen die wel? De methode die gevolgd is ontrafelen, de feiten checken, nagaan hoe het elders is gedaan. Al met al een langdurig en saai werk. Maar wat een heerlijk gevoel als blijkt dat er in de bewering aannames zijn gedaan die niet kloppen. Niet om dwars te liggen of te laten zien hoe bijdehand ik ben, maar gewoon vanuit een wetenschappelijk gevoel van zoeken naar ‘waarheid’.

Waarheid en Wantrouwen
Nog een reden om het over dit thema te hebben was een interview met Madeleijn van den Nieuwenhuizen dat afgelopen vrijdag in de Volkskrant stond. Eigenlijk nog meer haar issuelezing Waarheid en Wantrouwen waar in dat artikel naar wordt verwezen. Het kritisch kijken naar de wereld om je heen en er iets mee doen, ziet ze, onlosmakelijk verbonden met de wetenschap, je moet er sceptisch voor zijn. Niet iedere bewering of veronderstelling hoeft juist te zijn. De voortgang van de wetenschap eist nu eenmaal een kritische instelling. Bij wantrouwen is er iets anders aan de hand, bij voorbaat is dan je opponent, bijvoorbeeld in de politiek, niet te vertrouwen. Idem hoe sommigen naar de media en journalisten kijken. Waar komt toch dat wantrouwen vandaan? Bewijzen worden niet aangedragen en er is enkel agressie en geschreeuw van “Wie denk je wel niet dat je bent?

Toen ik, al weer enige tijd geleden, een goede kennis van me tegenkwam, vroeg ik haar hoe ze de coronatijd was doorgekomen. “Goed, ik heb het wel gehad, maar ja ik ben gezond, helemaal geen last.” Als ik haar vraag waarom ze tegen vaccineren was krijg ik zo’n standaard antwoord: “Ja zeg kom, ik laat niet zomaar in mijn lichaam spuiten, weet jij wat er in zit?” Nee dat weet ik niet, maar dat weet ik van zoveel dingen niet die ik eet of proef. Ik heb vertrouwen, tot voor kort zij ook herinnerde ik me toen ik wegliep. Maandelijks deed ze mee aan allerlei ‘betaalde’ proeverijen. Waarom vertrouwde ze dat toen wel?

Wat is goede journalistiek
De derde reden is meer een AalsmeerVandaag item. Om de zoveel tijd komen we bij elkaar en bespreken we een aantal zaken. Deze keer wilde ik hebben over: Wat is goede journalistiek? Ik weet niet of het u wel eens is opgevallen, maar boven mijn stukken staat vaak: Beschouwing. En dat komt vooral omdat ik op onderzoek uit ga. In dat proces probeer ik u zoveel mogelijk mee te nemen zodat u zelf kan beoordelen hoe ik tot mijn bevindingen kom. Binnen het AV team wordt daar verschillend over gedacht. Daar wordt de mening van de één tegenover die van de ander geplaatst. Zelfs wanneer de feiten niet kloppen en je, in ieder geval ik, de indruk hebt dat de verslaggever zich heeft laten gebruiken. Ja maar de lezer bepaalt zelf wel wat waar is, wordt mij dan toegeworpen. Ik ben blij dat ik me daarbij wel gesteund voel door de Ombudsman.

Eigenlijk is er nog een reden, afgelopen woensdag mocht ik samen met Sem van Hest de nieuwe wethouders interviewen. U had ze moeten zien glunderen, net een jong stel dat glunderend binnenkomt en vol enthousiasme over hun liefde voor elkaar spreekt. Het was misschien wat chaotisch, maar vooral hartverwarmend en ontspannen. Ik hoop dat we op die wijze met elkaar om kunnen blijven gaan en oog hebben voor de verschillende rollen die van ons verlangd worden.

Joop Kok is architect en cultuurliefhebber. Is weer gaan studeren, cultureel erfgoed. Kenner van Aalsmeerse gebouwen. Geeft met die achtergrond rondleidingen door het centrum van Aalsmeer. Milder geworden de laatste jaren. Niet verlegen om een mening. Eigenwijze vent.