Lezerspost: ‘Fort Kudelstaart: hoe nu verder?’

Van Jan van Veen, onder meer bekend als oud (hoofd)onderwijzer van OBS Kudelstaart, Radio Aalsmeerpresentator en dorpsgids ontving de redactie een ingezonden brief over hoe het nu verder moet met Fort Kudelstaart.

Van mijn werkzame leven werkte ik 45 jaar lang in het basisonderwijs. In de jaren dat ik daadwerkelijk voor de klas stond genoot ik vooral van de geschiedenislessen. Heerlijk die vertellingen van de bekende schoolplaten die je voor de klas kon hangen. Ik herinner me vooral nog “De overwintering op Nova Zembla”. Na afloop kwam een meisje naar me toe en vertelde me dat ze het nog nooit zo koud had gehad …… een mooier compliment kon ik niet krijgen, vond ik. In de doelstellingen binnen het onderwijs kwam steeds meer de nadruk te leggen op de eigen omgeving van de kinderen. En terecht vind ik nog altijd! Zo nam ik de kinderen mee naar de Historische Tuin , de watertoren en maakten we een rondvaart over de Westeinderplassen.

Maar er is een plek waar ik met mijn school al die jaren niet geweest ben en vele scholen met mij! En dan doel ik op het fort Kudelstaart. Toen ik in 2014 gepensioneerd werd, kwam er vooral tijd vrij om op de plassen te zeilen met mijn boot. Die boot lag in de haven van het Fort Kudelstaart. Een van de ligplaatshouders vroeg mij toen of ik geen zin had om mensen in de omgeving iets te gaan vertellen over het fort.

Ik stond, en dat gebeurt niet vaak, met mijn mond vol tanden. Wat zou ik over het fort moeten vertellen? Ik heb 40 jaar om het fort gefietst op weg naar school, maar ik had echt geen idee welke functie dat fort ooit gehad had. Was het niet iets uit de Tweede Wereldoorlog? Ik had werkelijk geen idee. Maar mijn interesse was gewekt. Ik ging van alles opzoek over het fort. En dat viel nog niet mee. Het bleek tot een geheimzinnig systeem te behoren: De Stelling van Amsterdam! Een waterlinie die tot doel had een eventuele vijand op afstand te houden als aanvulling op De Nieuwe Hollandse Waterlinie. Henk Kuiper, de toenmalige beheerder van het fort, kon mij ook nog het een en ander vertellen over de inrichting van het fort.

Hoe was het toch mogelijk, dat ik zo lang om het fort fietste op weg naar school en dit verhaal niet kende? Wat heb ik de leerlingen onthouden?

Langzaam startte ik in 2015 met het rondleiden van mensen om ze het verhaal van het fort  te vertellen. Eerst vrienden en kennissen om er een beetje in te komen en vervolgens mensen uit de omgeving. En telkens hoorde ik mijn eigen verhaal terug: “Nooit gedacht dat er zo’n verhaal achter het fort schuil ging”.

Een fort dat al sinds 1996 op de lijst staat van Unesco Wereld Erfgoed en sinds kort staat daar ook de nieuwe Hollandse Waterlinie op. Een stelling die de laatste jaren steeds meer aandacht krijgt van de provincie Noord-Holland.

Bij de rondleidingen blijkt nog altijd hoe weinig de inwoners van Aalsmeer en Kudelstaart weten van dit unieke fort in hun woonplaats. Velen reden net als ik hun rondje om de fortbocht zonder te weten welk verhaal er achter het fort schuilging. En dat klopt ook wel want het fort was (en is) gesloten voor het publiek. Sinds 1963 was er een jachthaven rond het fort aangelegd, waar met name de hoge militairen een boot hadden liggen. Het fort zelf werd gebruikt als opslagplaats voor het ministerie van Defensie. Het beheer was in handen van de stichting Vafamil (Vakantie Faciliteiten voor Militairen). Het resultaat van dit alles was dat het fort er bij de overdracht aan de gemeente Aalsmeer nog steeds bij lag zoals in de Eerste Wereldoorlog.

Gelukkig weten de scholen de weg naar het fort steeds beter te vinden en kinderen en leerkrachten verlaten na de rondleiding heel enthousiast het terrein. Vanaf 2025 gaat het mogelijk worden voor de scholen om binnen het project ‘water’ onder meer het fort te bezoeken.

Nadat de plannen voor een hotel op de plaats van het fort door de gemeente teruggedraaid zijn, ligt het fort er nu weer bij als aan het eind van de Eerste Wereldoorlog.

Ik pleit ervoor om voorzichtig om te gaan met toekomstplannen voor het fort Kudelstaart. Vanwege het feit dat het op de lijst staat van Wereld Erfgoed van Unesco mag aan de buitenkant met name aan de voorkant vrijwel niets veranderd worden. Een opmerking over de ‘hefkoepels’ en beide zijden van het fort is naar mijn mening nog wel op zijn plaats. Deze zijn in de Tweede Wereldoorlog vernietigd door de Duitsers. Zij wilden de nikkelstalen deksels hebben om naar de staalfabrieken in Duitsland te brengen. Op zich hoort dat ook bij de geschiedenis van het fort. Ik zou ze dan ook niet in ere herstellen. Zeker niet de hefkoepel die op De Westeinderplassen gericht was!

Dan de binnenkant:

• Er zou een ruimte moeten zijn om het algemene verhaal te kunnen houden over het ontstaan van De Stelling van Amsterdam. Met aan de wanden de fotootjes die nu in dat betreffende lokaal hangen, inclusief de plattegrond. De ruimte zou plaats moeten bieden aan zeker 30 mensen. Het mooist zou zijn als de betreffende ruimte die er nu is gehandhaafd zou kunnen worden.
• Er zou een mogelijkheid moeten zijn om films te vertonen.
• De keuken is nog aardig intact en dat zou zo moeten blijven. Mooi als er drie kookpotten onder de ‘wasemkap’ zouden komen te staan.
• In de ruimte waar gewerkt werd met buskruit is een opmerkelijk raampje aanwezig, een leuk weetje om te vertellen gekoppeld aan de stempels ‘Verboden Buskruit op te leggen’.
• Een van de slaapzalen zou ingericht moeten worden met stapelbedden om een indruk te krijgen van de bewegingsvrijheid van de militairen.
• De toiletten voor de militairen zouden gehandhaafd moeten blijven, evenals de ruimte voor geschut naar de Kudelstaartseweg met schuilkelder en voorraadkamers voor projectielen.
• In een van de kamers binnen is een muurtekening zichtbaar, gemaakt door de zoon van de fortwachter vlak na de Tweede Wereldoorlog, leuk om die te handhaven.
• In de poterne is een stuk te zien van de watervoorraad , misschien een dikke glasplaat erop, zodat de watervoorraad zichtbaar blijft.
• In de Poterne zou een kleinschalig restaurant gevestigd kunnen worden. Leuk voor bezoekers, maar ook voor ligplaatshouders van de jachthaven. Ruimtes achterin zouden gebruikt kunnen worden als voorraad en keuken.
• De druppelgangen zouden intact moeten blijven, de watervoorraad is er nog altijd en zou daadwerkelijk gebruikt kunnen worden. Moet wel het zand op het dak terugkomen!
• Het moet toch mogelijk zijn om in de ruimte waar de kanonnen stonden minstens één oud kanon neer te zetten….
• Het kantoor van de havenmeester kan gehandhaafd worden.
• Er resten aan de rechterkant van het havenkantoor nog enkele ruimtes die bestemd waren als slaapplaatsen voor militairen. Deze zouden in gebruik genomen kunnen worden voor bijv. studiootjes voor kunstenaars of andere ruimtes voor verenigingen…
• Over de linkerkant gezien vanaf de voorkant van het fort zou wellicht nog nagedacht moeten worden.
• Er zou een rondleiding kunnen komen door de ruimtes te nummeren en in de ruimte een zuil met informatie neer te zetten.
• Eens in de zoveel tijd zouden er daadwerkelijk rondleidingen gegeven kunnen worden.
• Er zouden evenementen georganiseerd kunnen worden op bepaalde momenten waarop andere forten ook te bezoeken zijn. Te denken valt aan open monumentendag, open fortendag, feestelijke momenten in Aalsmeer enz.

Ik ben altijd bereid om met wie dan ook mee te denken over de toekomst van het fort Kudelstaart. Er moet niet vergeten worden, dat we binnen de grenzen van Aalsmeer een uniek fort hebben staan! Van historische waarde. Laten we voor wat betreft de toekomst van het fort denken vanuit het fort zelf en niet op de eerste plaats: wat kunnen we erin vestigen en het fort daarop aanpassen, zoals onlangs gebeurde met de plannen voor een hotel en vergaderzalen…

Jan van Veen
rondleider fort Kudelstaart