Aalsmeer dood of levend?

In alle verschenen rapporten over het winkelcentrum wordt steeds weer gesproken over het gemis aan kwaliteit van de bestrating en de negatieve uitstraling van leegstaande winkelpanden. Geen woord over dichtgeplakte ramen en doodse gevels, terwijl juist dat volgens de vermaarde architect John Gehl van levensbelang is voor het goed functioneren van stedelijke centra. Stadsplanning moet rekening houden met de voetganger en fietser en zich afstemmen op de menselijke zintuigen en mobiliteit. Stedelijke kwaliteit op ooghoogte zou volgens hem een mensenrecht moeten zijn. 

Stad als ontmoetingsruimte
Door de geschiedenis heen heeft de stedelijke ruimte op vele niveaus als een ontmoetingsplek gefungeerd. Men wisselde nieuwtjes uit, sloot deals, regelde huwelijken, artiesten zorgden voor spektakel, goederen werden te koop aangeboden, processies gingen rond, macht werd geëtaleerd, feesten werden gevierd en straffen publiekelijk uitgevoerd – alles gebeurde in het volle zicht van iedereen. 

Auto-invasie en modernistische bouw 
Het modernisme en de auto vervormde de schaal. Steden schikten zich naar de auto. Alles werd te groot, te hoog en te snel. Smalle voetpaden werden bezaaid met verkeersborden, paaltjes, straatverlichting en andere obstakels, het autovervoer had de overhand. Het is gericht op grote afstanden met talrijke indrukken; de voetganger vraagt om sterke indrukken op korte afstand. 

In de Aalsmeerse situatie werden sloten gedempt, een Praamplein aangelegd en het Raadhuisplein tot parkeerruimte gereduceerd. Daarnaast werd het niet langer van belang geacht om als opdrachtgever in samenwerking met de architect een winkelpand te creëren dat de zinnen en de nieuwsgierigheid prikkelt. Op een periode waar met name J.W. Luik met oog voor details, trends en stedenbouwkundige samenhang, bepalend was voor het beeld van het centrum, volgde na een gewetensvolle benadering van het nieuwe bouwen er één waarbij deze ídeologie werd ingezet om de kosten te drukken: goedkope gevelstenen, slechte detaillering en weinig oog voor samenhang.

Doodse nietszeggende gevels
Daarnaast vond er binnen de winkelbranche een schaalvergroting plaats. Vergelijk het vloeroppervlak van de eerste Albert Heijn vestiging in Aalsmeer, Zijdstraat 33, een ontwerp van J.W. Luik, met dat van de huidige locatie aan het Praamplein. Pand Zijdstraat 33 heeft een breedte van zo’n 6 meter en er viel iets te beleven als je er langs liep. Het pand aan het Praamplein is zo’n 55 meter breed en heeft op de entree na, een gesloten karakter, als je daar langs loopt ervaar je enkel doodsheid. Hetzelfde geldt voor de Deen, RABO, Polo-Smak, de tandartsenpraktijk, ABN-AMRO, de Vishandel, Weteringstaete en het Kruidvat, ruim 300 meter dichtgeplakte ramen of saaie gevels waar niets valt te beleven en die geen enkele behoefte oproepen om er langer dan noodzakelijk te verblijven. (Zie afbeelding hieronder en lees verder)

Doodse wanden Praamplein
Dat geldt evenzo voor het Praamplein waar het beeld vooral wordt bepaald door garagedeuren en de doodse voorgevel van een appartementencomplex. Deze ‘steelt’ wel het uitzicht dat de plek biedt, maar doet er niets voor terug. De 45 m lange gevel aan de Grundelweg die op een sokkel van dicht metselwerk en stalen hekwerken rust, biedt enkel doodsheid.  

Doodse entree naar Zijdstraat.
Rechts van de entree een kledingzaak met zwart geschilderde kolommen, verbindingsbalk en kaders die etalages omranden waar weinig aan te beleven valt. Daar tegenover een vrij gesloten pand dat het compromis is van gemeentelijke eisen om het op de daar gesloopte boerderij te doen lijken en opdrachtgevereisen betreffende veiligheid. Een beeldbepalend gebouw zou meer voor de hand hebben gelegen, maar na jarenlange sloop van oude panden dacht de gemeente een wijs besluit te gebben genomen. Een gemiste kans. 

De slager die eigen vlees keurt
Het beeldkwaliteitsplan dat ter visie ligt, lijdt aan het gemis van een onbevangen kritische blik. Winkeliers en pandeigenaren hebben te veel invloed gehad. Leegstand wordt wel als probleem gezien maar dichtgeplakte ramen niet. Ramen ontplakken kost namelijk schapruimte. 

Centrumvisie maakt Raadhuisplein tot Rotonde.
Gezien de onoverzichtelijke verkeerssituatie op het kruispunt Van Cleeffkade, Stationsweg, Uiterweg is gekeken naar mogelijke oplossingen. De voorkeur werd gegeven aan een rotonde via het Raadhuisplein. Een rotonde op het kruispunt zelf zou, aldus de berekeningen en ondanks de geringe ervaring die men er mee heeft, het verkeer net iets te lang ophouden. Bovendien ging men er vanuit dat een goede verbinding tussen Raadhuisplein en de Zijdstraat van levensbelang is voor het functioneren van het centrum. Een idee dat iedere onderbouwing mist en geen oog heeft voor de nadelen. Laten we de zaak eens op een rijtje zetten. 

Rotonde isoleert winkels
In de huidige situatie is er één weg die de winkels aan het Raadhuisplein scheidt van die in de Zijdstraat, dat worden er twee. 

Rotonde jaagt bezoeker weg
Auto’s die nu al bij het oprijden van het Raadhuisplein gehinderd worden door in- en uitparkerende auto’s zullen dat ook straks ondervinden. De oplossing om auto’s op de rotonde voorrang te geven, dwingt de parkeerder tot langer wachten en heeft een negatieve invloed op de behoefte om naar het centrum van Aalsmeer te gaan. Ook de noodzaak om eerst een rondje rotonde te doen alvorens bij de Lidl te komen, verkleint de aantrekkelijkheid om naar het centrum te gaan. 

Rotonde ten koste van woningen?
Voor het huidige aantal parkeerplaatsen van 87 is geen ruimte, het worden er 73. In de centrumvisie is te lezen dat mochten door het groen parkeerplaatsen afvallen, dit wordt gecompenseerd bij het gezondheidscentrum. Wat dat inhoudt is niet duidelijk, wel blijft het grasveldje achter het postkantoor intact bij de geplande nieuwbouw en is er niet voor gekozen om tot aan de voorzijde van de Action te bouwen om zo een gesloten front te vormen. Moeten hier de ontbrekende parkeerplaatsen komen ten koste van woningen? 

Rotonde heeft geen oog voor Aalsmeers leven
In het plan is geen rekening gehouden met een opstelruimte voor de viskar, de bruidstoet, gasten die met een bus worden aangevoerd, de Geraniummarkt en overige festiviteiten. Het is een plan dat de Aalsmeerder ondergeschikt maakt aan de auto.   

Rotonde heeft geen oog voor cultureel erfgoed
Van de éénrichtingsrotonde maken niet alleen personenauto’s maar ook bussen en vrachtwagens gebruik en die kunnen in verband met de draaicirkel niet over de bestaande ophaalbrug. Deze wordt verplaatst en er wordt een dam gestort, de binnenhaven wordt tot een zielloze vijver gedegradeerd. Niet alleen de ophaalbrug verdwijnt, ook Flora, die wordt weggestopt tussen auto’s en groen. De Aalsmeerse spreuk Retine quod habes, behoudt wat ge hebt, legt het af tegen een illusoire gedachte over bereikbaarheid.

Rotonde kost klauwen met geld
De nieuwe parkeeropstelling en het verplaatsen van de ophaalbrug maken een kademuur en nieuwe brughoofden noodzakelijk. Daarbij moeten ook nog eens de ophaalbrug en Flora worden verplaatst. Al met al een dure en ingrijpende operatie. Bij de behandeling van de nota van ‘Uitgangspunten Postkantoor’ op 24 januari 2017 lag er een voorstel om ten behoeve van het verblijven op het Raadhuisplein een stenen trap aan te leggen naar het water. Volgens het College zou dat zo’n 1,3 miljoen euro kosten. Buskermolen van het CDA vond dat veel te veel. Ik ben benieuwd hoe hij zal reageren op een plan dat minstens twee maal zo veel kost.

Rotonde heeft geen oog voor relatie burger/bestuur
Een rotonde direct langs het Raadhuis vergroot zowel letterlijk als symbolisch de afstand tussen de burger en het bestuur met zijn ambtenaren. Het maakt het de burger niet makkelijker om het Raadhuis te bezoeken en voedt de gedachte dat de burger niet welkom is.

(lees verder onder de afbeelding)

Burgerplein in plaats van rotonde
Nee, te veel nadelen om dit plan te ondersteunen. Het is zinvoller en geheel volgens de opvattingen van Berghoef en Jan Gehl om na te gaan hoe we het gebruik van dit plein ten behoeve van de gemeenschap kunnen verbeteren. Richt de parkeerruimte in met bomen en struiken en maak het tot een voorbeeld van hittebestendig en klimaatadaptief ontwerpen. Omarm het idee om direct aan het water verblijfsruimte te creëren, en promoot op die plek Aalsmeer. En dat kan vrij simpel. Maak, net boven het water, een houten vlonder met zitmogelijkheden, overbrug het niveauverschil tussen vlonder en Raadhuisplein met een aantal trappen en vul de ruimte daartussen in met een bloemensculptuur als rugdekking voor de mensen op de vlonder en als uithangbord voor de promotie van Aalsmeer als bloemenstad. De passant op de Van Cleeffkade zal het als een welkomstgroet ervaren, in zo’n dorp wil hij wat langer blijven.                                                                                                                                                                                    

Conclusie
We zullen onder ogen moeten zien dat het werkelijke probleem van het centrum van Aalsmeer veroorzaakt wordt door de grote hoeveelheid dichtgeplakte ramen, blinde gevels en garageboxen. Het jaagt de toevallige voorbijganger en supermarktbezoeker weg en maakt Aalsmeer doods. Zolang het centrum niet vanuit het perspectief van de mens wordt ingericht, dat wil zeggen: rekening houdend met wat hij ervaart op ooghoogte, zijn alle te maken kosten en ingrepen een verspilling van geld en energie. 

Winkeliers, pandeigenaren en gemeentelijke diensten zullen juist daar hun beleid op af moeten stemmen. Apple, kaaswinkel Tromp in Haarlem en de Lidl hier in Aalsmeer zijn goede voorbeelden, zij laten zien wat het begrip ‘Open het Dorp’ inhoudt. 

Hetzelfde geldt voor de inrichting van het Raadhuisplein, geef niet de auto maar de burger de ruimte, ontwerp voor mensen. Los het verkeersprobleem op daar waar het speelt. Aalsmeer staat voor de keuze: Dood of Levend.

Joop Kok is architect en cultuurliefhebber. Is weer gaan studeren, cultureel erfgoed. Kenner van Aalsmeerse gebouwen. Geeft met die achtergrond rondleidingen door het centrum van Aalsmeer. Milder geworden de laatste jaren. Niet verlegen om een mening. Eigenwijze vent.