Gastcolumn Joop Kok: wachten?

[AalsmeerVandaag werkt met een vaste columnistenpool. Deze week echter niet de vaste columnist (Robert van Rijn, die vriendelijk verzocht om dispensatie), maar een gastauteur: Joop Kok. De oud-Kudelstaarter is architect, kenner van Aalsmeerse bouwwerken en actief in het culturele en politieke leven. Hieronder Koks bijdrage.]

“Schrijlings gezeten op het graf werd een kind gebaard.” Een zin uit het toneelstuk Wachten op Godot van Samuel Beckett dat donderdag door de Rijzenspelers in de Oude Veiling werd opgevoerd. Voor mij een sleutelzin.

Pas dicht tegen de dood aan ontstaat leven, is er leven. Dankzij de dood bestaat het leven. Wie kent het niet dat je bij het overlijden van een dierbaar iemand wordt overvallen door de betrekkelijkheid van het leven. Dat je je voorneemt om er meer van te genieten en meer van te maken.

Zelf werd ik ermee geconfronteerd toen de chirurg in het ziekenhuis mij vertelde dat 30% van de mensen met mijn aandoening het ziekenhuis niet levend bereikt en dat 30% van de mensen de operatie niet overleeft. Nooit eerder was ik zo doordrongen van het besef dat het leven eindig is en dat het op ieder moment met je gebeurd kan zijn. Ik voelde mij intens eenzaam en pakte de hand van degene die naast mij aan het bed zat. Het gaf mij troost en maakte het gevoel dragelijk. 

De hoofdfiguren in het stuk zijn zwervers, ze balanceren op de rand van het bestaan. Op geen enkel moment verliezen ze hun menselijke waardigheid, vol verwondering ondergaan ze wat er gebeurt en hebben ze oog voor de pijn van de ander. Het is alsof Beckett wil zeggen dat het besef van de nabijheid van de dood hen tot elkaar brengt. Bij iedere ontmoeting omarmen ze elkaar, als het tegenzit beuren ze elkaar op en bij momenten van ontroering houden ze elkaars hand vast.

Zelden heb ik het menselijk mededogen zo mooi verbeeld gezien. Het ontroerde me. Het voerde me terug naar een gebeurtenis die ik van de week meemaakte. Het betrof een reactie op een emotioneel verhaal van mijn broer. Die reactie was zo tactloos en zonder enige vorm van empathie dat ik het volledig zou hebben begrepen wanneer hij vol verontwaardiging op de ander zou hebben ingehakt. In plaats daarvan legde hij zijn hand op mijn knie, hij zocht steun om kalm te blijven en wilde tegelijkertijd voorkomen dat ik het voor hem op zou nemen. 
Hoeveel medeleven kan er niet in zo’n kleine aanraking schuilgaan?

Maar wie of wat is Godot, op wie of wat wachten ze? De ideale samenleving? De goddelijke verlossing? Wanneer ik na een wandeling met mijn moeder terugkom in de buurt van het verzorgingscentrum, wijst ze me op een bankje. Daar zit ik vaak, Joop, daar wacht ik. Wanneer je oud bent kun je alleen nog maar wachten. Op wat, moeders? Ze geeft geen antwoord, zegt alleen maar ‘tja’.

Het vooruitzicht op een hemels hiernamaals dat inherent is aan een gelovig mens, en dat is mijn moeder, biedt haar blijkbaar onvoldoende troost. Ze beseft dat ze niet langer inhoud aan het leven kan geven en dat de samenleving haar verbannen heeft naar de vuilstortplaats van het leven.

Om te voorkomen dat ook mij een dergelijk lot wacht, schrijf ik mij niet veel later in als student aan de VU in Amsterdam: master opleiding cultureel erfgoed. Wanneer ik tussen jonge studenten colleges loop, zuig ik kennis op die nieuwe perspectieven biedt. Ik geniet ervan om met andere ogen naar de wereld te kijken. Ik ervaar mezelf op een manier die ik nog niet kende. Misschien is dat wel wat mij in het leven drijft: een intrinsieke nieuwsgierigheid naar wie ik ben en wat de wereld is. Het maken van een ontwerp en het schrijven van een essay zijn niet anders dan getuigenissen van die zoektocht.  
 
Het Wachten op Godot toont niet alleen het belang van mededogen, maar ook dat van zingeving. Op de avond dat op tv The Passion werd getoond was in De Oude Veiling een stuk te zien met vergelijkbare thema’s: binding, eenzaamheid en zingeving. Waar op tv gevoelens verloren gaan in de zucht naar spektakel, kwamen ze in De Oude Veiling tot dicht op de huid. Ik dank de Rijzenspelers en de regisseur voor deze bijzondere ervaring.