Pierre’s Pennenstreken: ‘Waarheen, waarvoor?’

Door: Pierre Tuning. Pennenstreek 468. Wij leven in tijden van oorlog – zonder dat wij er veel van merken. Zo is het in Nederland al bijna 80 jaar geweest, en wij hopen en verwachten (stilletjes) dat het zo zal blijven.

Op deze 77ste Dodenherdenking staan wij stil bij de slachtoffers die de oorlog niet hebben overleefd. En ook bij de slachtoffers die geestelijk en/of lichamelijk gewond zijn geraakt. Tegenwoordig is er ook veel aandacht voor de nazaten, die de lasten van het verleden van hun ouders hebben geërfd. Machteloos en ‘zonder dat zij er iets aan konden doen’.

Maar… waar kun je wél iets aan doen? Wanneer moet je iets doen? En wat is het beste om te doen? Wat is het gevolg van wat ik doe – wat is het te verwachten resultaat: is het op korte termijn behoeftebevrediging met schadelijke gevolgen; of is het op langere termijn behoeftebevrediging voor onze naasten (familie, vrienden en bekenden), met mogelijke schade voor de hele wereld. Oftewel: ‘wat moet ik’?

Als wij de slachtoffers herdenken, doen wij dat door de herinneringen en getuigenissen naar boven te halen. Mensen die vertellen vooral over het gevoel van machteloosheid dat je overvalt, als je iemand die letterlijk en/of figuurlijk nabij is, ziet lijden of sterven. Met steeds de schrijnende vraag: kan ik er wat aan doen, heb ik er wat aan gedaan, heb ik er genoeg aan gedaan, kon ik er wat aan doen?

‘Wat moest ik’?

We doen maar wat!
Als het lukt, gaan we ermee door. Als het mislukt, leren we ervan en proberen we wat anders. Zo slaan wij ons, met ‘trial-and-error’, door het leven.

De Congolese gynaecoloog en mensenrechtenverdediger Denis Mukwege schreef in zijn boek De kracht van vrouwen: ‘In tijden van nood kom je misschien een meelevende onbekende tegen, en op een moment dat je het helemaal niet verwacht tref je een man met een wapen. We modderen allemaal door en proberen onszelf en onze familie te beschermen, terwijl ons leven lijkt af te hangen van krachten buiten ons gezichtsveld,

Ik heb me altijd ongemakkelijk gevoeld bij dat idee van lotsbestemming, omdat ik zo sterk geloof in het idee van de menselijke factor. Ik geloof dat we voortdurend worden geconfronteerd met keuzes, om actief of passief te zijn, om ons geweten te volgen of te negeren, en dat wij deze vrijheid ten goede of ten kwade gebruiken.’

Maar wij beginnen niet op ‘nul’
‘Wat er in de eerste duizend dagen van een kind gebeurt, heeft gevolgen voor de rest van het leven,’ zegt hoogleraar Tessa Roseboom, hoogleraar Vroege ontwikkeling en gezondheid. Haar onderzoek bevestigt herhaaldelijk hoe belangrijk de eerste duizend dagen van een mensenleven zijn. Die periode, van conceptie tot grofweg de tweede verjaardag, is bepalend voor veel meer dan alleen de gezondheid van het kind: zo heeft de start van een mensenleven directe gevolgen op de kansen die het bijvoorbeeld zal hebben op de arbeidsmarkt.’

Zij doet al jaren onderzoek naar Hongerwinterbaby’s: ‘We zien dat kinderen die in die uitzonderlijke periode het levenslicht zagen niet alleen minder gezond waren, maar ook kleinere hersenen hadden. Ze konden later in hun leven minder goed meedoen op de arbeidsmarkt, omdat hun moeders tijdens de zwangerschap minder bouwstenen hadden om via de placenta door te geven aan hun kind. “Je bent wat je moeder eet”, zeggen we soms ook wel.’

Een paar jaar geleden schreef ik een gedicht. Zoals zo vaak, gaat het over de onvoorspelbaarheid:

Hoe kan het?
De takken van een boom reiken naar het licht.
Hoe ze dat doen, is niet te voorspellen.
Wanneer komt de bloei en waar de vrucht?

Hoe groeien wij zelf; wie komen wij tegen?
Hoe en wanneer zal ons einde zijn?
Neem het lot in eigen hand; goede raad is duur.

 Je zult per jaar gemiddeld één keer ziek zijn.
Driehonderd doden in het verkeer.
Rouwadvertenties beslaan een volle pagina.

Honderd miljoen zaadcellen per lozing.
En dat in een leven vijftienduizend keer.
De kans is klein dat je bestaat.