Pierre’s Pennenstreken: ‘Orkaanhandel’

Door: Pierre Tuning. Pennenstreek 499. Wat hebben tulpen, aandelen en Bitcoins gemeen?

Hebberigheid. Geldzucht. Gekte.

De tulpengekte begon rond 1570, toen welgestelde Hollanders en Duitsers tulpen gingen importeren uit Constantinopel in Turkije. Wij zijn tegenwoordig zo gewend aan de ‘typisch Hollandse’ bollenvelden dat we ons bijna niet kunnen voorstellen dat deze geïmporteerde bolbloemen ooit een exotische nieuwigheid waren.

Begin 17de eeuw was een voorname burger die iets wilde betekenen, eigenlijk wel verplicht tulpen in zijn tuin te hebben. De bloem werd een statussymbool en men verkocht have en goed om in bollen te investeren. Men begon tulpen te verkopen op officiële beurzen en markten, maar ook in herbergen en kroegen ontstond een levendige handel in de felbegeerde tulpenbollen.

De tulpenkoorts groeide uit tot een manie: iedereen kocht bollen om in het voorjaar een graantje mee te kunnen pikken van de lucratieve handel. Veel mensen maakten alles – zilverwerk, schilderijen, huizen – te gelde om aan de tulpenhandel mee te kunnen doen.

De rage van de bovenklasse stak de middenklasse aan en rond 1620 waren tulpenbollen behalve een verleidelijk statussymbool ook een speculatieobject. De handel was hectisch en in prijslijsten en catalogi konden kopers de planten bestuderen. Enkele zeer waardevolle bollen werden voor 1000 Nederlandse guldens verkocht – het gemiddelde loon was ongeveer 150 gulden per jaar – en de enorme winsten lokten hordes speculanten.

Totdat… iemand zijn veel te dure bloembollen te gelde wilde maken en de prijs pijlsnel ging zakken. Grote paniek. Van de ene dag op de andere stortte de tulpenmarkt totaal in. Investeerders gingen failliet en veel mensen raakten alles kwijt wat zij bezaten…

Wind
Een eeuw later gebeurde hetzelfde bij de ‘windhandel’ in aandelen. ‘In 1719 en 1720,’ schrijft Henk Slechte in zijn boek ‘Een noodlottig jaar voor veel zotte en wijze’, ‘werden achtereenvolgens Frankrijk, Engeland en de Republiek der Verenigde Nederlanden ‘geteisterd’ door een golf van speculatiewoede, die net zo op de verbeeldingskracht de tijdgenoten werkte als de tulpenhandel van 1636–1637 dat had gedaan.’

Het begon in Frankrijk. In 1715 was de Zonnekoning Lodewijk XIV overleden, die door zijn vele oorlogen en eindeloze feesten Frankrijk berooid had achtergelaten. Zijn opvolger, Filips d’Orléans, moest de failliete boedel maar zien te redden, toen er een zekere John Law ten tonele verscheen, een slimme Schotse econoom, wiskundige én kaartspeler. Nou, die John wist wel hoe hij Frankrijk weer aan de praat kon krijgen. Het land had in zijn Noord-Amerikaanse kolonie Louisiana immers de rijkdommen voor het opscheppen.

Law richtte de Compagnie d’Occident op, in de volksmond de Mississippi Compagnie, die die rijkdommen zou gaan oogsten. Het was een ingenieus plan: de onderneming gaf aandelen uit, die werden geruild tegen staatsobligaties, die vervolgens werden vernietigd. Zo werd met kleurrijke verhalen over niet-bestaande rijkdommen in Louisiana de schatkist die de Zonnekoning leeg had gemaakt, weer gevuld. En meer dan dat, want Law bleef aandelen uitgeven, die gewild waren en in prijs bleven stijgen. Toen het de Fransen duidelijk werd dat goud en edelstenen helemaal niet voor het opscheppen lagen in Louisiana, stortte de aandelenhandel in.

Maar Laws recept had al navolging gekregen in Groot-Brittannië. Ook daar kampte het hof met grote schulden, hoofdzakelijk veroorzaakt door koloniale oorlogen met andere Europese mogendheden, zoals Spanje en Frankrijk. De Engelse koning had het parlement opgedragen naar financiële middelen te zoeken die de staatsschuld konden verminderen. De Engelse South Sea Company bood daarop aan om de schulden over te nemen, mits ze actiën mocht uitgeven van honderd pond per stuk, om garanties voor het bedrag te hebben. De koning gaf zijn toestemming en voor vele honderden ponden werden er actiën verkocht. Ook hier stegen die actiën in rap tempo, zelfs tot het tienvoudige van de inleg.

Ook in de Republiek der Zeven Provinciën zagen handelaren kansen in de actiehandel. Tal van Koophandelsmaatschappijen werden opgericht. In Holland, Zeeland, Utrecht en daarbuiten schoten ze als paddenstoelen uit de grond. Rotterdam, Delft, Den Haag, Hoorn, Monnikendam, Purmerend, Medemblik, Alkmaar, Edam, Weesp, Muiden, Middelburg, Vlissingen, Veere, Utrecht, Woerden, Zwolle, Hasselt, Steenwijk. Overal waar kapitaal te vinden was, verschenen maatschappijen voor handel, koopvaardij, assurantiën, en andere commerciële doeleinden. Op het hoogtepunt ging er voor meer dan driehonderd miljoen gulden aan aandelen om in de Zeven Provinciën gezamenlijk.

Maar uiteindelijk, in 1720, vertrouwen veel investeerders het niet meer. Ze gaan naar de bank om hun aandelen in cash te laten uitbetalen, voor het te laat is, en sluizen hun geld door naar het buitenland. Dat is het begin van het einde. De prijzen van de aandelen kelderen verder, waarna natuurlijk ook anderen hun aandelen willen verzilveren. Uiteindelijk zijn de aandelen praktisch niets meer waard.

Cryptomanie
Vorige week werd bekend dat één Bitcoin meer dan 100 duizend dollar waard is. Wereldwijd is de interesse in de munt aangejaagd door het monsterverbond dat de cryptovaluta sloten met aankomend president Donald Trump. De crypto-industrie steunde zijn campagne en in ruil daarvoor beloofde Trump deregulering van de handel in crypto’s.

Hoogleraar financiële marktinfrastructuren en systeemrisico’s Ron Berndsen heeft zelf ook bitcoins gehad. Berndsen is onder andere expert op het gebied van betalingssystemen en cryptocurrencies: ‘In 2013 had ik er een paar en ze waren toen twintig dollar per stuk. Ik hield ze aan voor mijn studenten. Die konden er transacties mee doen en op die manier leerden ze hoe het cryptosysteem werkt. Rond 2017 waren ze duizend dollar waard, ik heb mijn laatste bitcoins toen verkocht.’

Waarom mensen in crypto blijven investeren, is volgens Berndsen wel te verklaren: ‘Het wordt door brede lagen van de bevolking en ook door de financiële sector steeds meer omarmd. Daardoor stroomt er steeds voldoende geld toe om de huidige koers op peil te houden en zelfs te verhogen.’ ‘In de economie staat dat bekend als de Greater Fool Theory,’ zegt Berndsen. ‘Je hebt te hoog ingekocht, maar zolang je iemand kan vinden die nog ‘gekker’ is dan jijzelf, verdien je je inleg terug met winst. Tot aan het einde van de rit, als er geen investeerders meer zijn. Dan is de grootste fool het haasje en zakt de koers pijlsnel.’

Met zijn liefdesverklaring aan de cryptoindustrie maakt Trump een draai van honderdtachtig graden. De aankomend president was in eerste instantie niet gecharmeerd van de nieuwe cryptomunten. Hij noemde het zelfs gebakken lucht. Dáár kan Berndsen zich wel in vinden: ‘Een oud-president van de Nederlandse bank heeft Bitcoin eens met tulpen vergeleken. Maar als de bitcoinbubbel knapt heb je niets. Toen de tulpenhandel instortte had je in ieder geval nog tulpenbollen die je in de tuin kon planten.’

Orkaan
Henk Slechte (de eerdergenoemde auteur van ‘Een noodlottig jaar voor veel zotte en wijze’) schrijft: ‘De belangrijkste overeenkomst tussen de tulpenspeculatie en de actiehandel van 1720 is dat in beide gevallen het handelsobject verkocht werd tegen steeds verder opgedreven prijzen, die steeds minder correspondeerden met de waarde van het object.’

Datzelfde kun je zeggen van de cryptomunt… Trumps vertrouwen in dit virtuele geld is vergelijkbaar met dat van de Engelse koning en de Franse regent in hun ‘actiën’. Als de bitcoinbubbel ontploft en de dollar in zijn ondergang meesleept, kan deze windhandel wel eens een rampzalige orkaanhandel worden.

(Foto’s: archief AV/Arjen Vos)