Pierre’s Pennenstreken: ‘Bevrijd’

Door: Pierre Tuning. Pennenstreek 509. Op weg naar de Dodenherdenking dacht ik aan het tv-programma ‘Even tot hier!’ dat zo treffend vele vingers op de zere plekken van bestuurlijk Nederland weet te leggen. Zoals het besluit van orthodox protestante gemeentes ‘in verband met de zondagsrust’ de twee minuten stilte naar zaterdag 3 mei te verplaatsen. En ik dacht aan de discussies in ‘Buitenhof’ en ‘Het filosofisch kwintet’ over de oorlog die herdacht wordt, over de oorlogen die nu gaande zijn – en over de oorlogen die ons boven het hoofd hangen…

En ik realiseerde mij dat zulke programma’s in dictatoriaal geregeerde landen volstrekt verboden zijn – en dat je daar voor een uitgesproken mening ellendig aan je eind kunt komen. Zoals de dappere Oekraïense journaliste die in de door Rusland bezette gebieden verslag wilde doen, na een paar jaar verblijf in verschillende gevangenissen onherkenbaar verminkt – de ogen en hersenen waren verwijderd – terug is gestuurd. Alleen DNA-onderzoek kon uitwijzen dat het de 26-jarige Viktoria Rosjtsjyna betrof.

Op 31 december 1954 gaf Wim Kan voor de Vara-radio zijn eerste oudejaarsconference. Ik was bijna twaalf en ik weet nog hoe mijn vader zich verheugde dat je weer vrij van alles mocht zeggen over de autoriteiten – wat ‘in de oorlog’ volstrekt verboden – en gevaarlijk! – was geweest.

Four Freedoms
Daar is voor gevochten, in de Tweede Wereldoorlog. Het heeft 50- tot 70-miljoen slachtoffers gekost, voordat wij ‘Bevrijd’ werden. Vrijheid, blijheid!

In zijn laatste boek Wisselwachter: Amerika-Europa 1933-1945, beschrijft Geert Mak wat de Amerikaanse president Roosevelt – op 6 januari 1941, zijn land is dan nog niet in oorlog – onder ‘vrijheid’ verstaat: ‘Het werd een historische State of the Union,’ schrijft Geert Mak. ‘Roosevelt voorspelde een periode van soberheid en opofferingen, maar tegelijkertijd schetste hij een einddoel dat verder lang dan allerlei strategische overwegingen, dat vooral ideologisch was. Zijn antwoord op de ‘nieuwe orde’ van de dictators was de introductie van een vrijheidsbegrip dat veel verder ging dan het klassieke negatieve vrijheidsideaal van een overheid die enkel aan banden moest worden gelegd. Roosevelt schetste daartegenover een actief vrijheidsideaal dat was gebaseerd op de Four Freedoms: de vrijheid van meningsuiting, de vrijheid van godsdienst, de vrijwaring van nooddruft – “wat betekent economische waarborgen die het iedere natie mogelijk maken om haar inwoners een gezond en vredig leven te bieden” – de vrijwaring van angst – “wat betekent een wereldwijde beperking van wapens, op zo’n manier en zo grondig dat geen land meer in staat is om welke daad van agressie ook te plegen tegen zijn buren.” Daar ging het om.’

Dat komt overeen met wat historicus en schrijver Timothy Snyder in zijn boek Over Vrijheid schrijft. Ter gelegenheid van de Nationale Holocaust herdenking had het tv-programma Buitenhof een vraaggesprek met hem. Snyder waarschuwt dat we niet meer begrijpen wat vrijheid is: “We geloven dat we vrij zijn als we alleen zijn. Die fout zorgt ervoor dat we dat niet zijn. Door samen te werken, scheppen mensen onvoorspelbaarheid en vreugde in de wereld.”

Vrijheid doorgeven
Op Bevrijdingsdag klinkt vaak de slogan: ‘Geef vrijheid door!’ Dat betekent niet, dat als we een Duitser tegenkomen, roepen: ‘Mijn fiets terug!’ of: ‘Do ist der Bahnhof!’

Vrijheid geef je door, als een volgende generatie gelegenheid geeft, zich zo breed mogelijk te ontwikkelen. Door goed onderwijs. Lezen en schrijven, aardrijkskunde en geschiedenis – kennis van de wereld zoals die was en zou kunnen worden, vergroot het aantal keuzemogelijkheden van onze kinderen en dus hun vrijheid. Zij krijgen meer kansen om samen te werken en een wereld te scheppen, die beter zal zijn dan wat hij was…

Die ‘betere wereld’ zal vrediger zijn dan de huidige. Hopelijk. Want ‘De domheid regeert’ – en ‘Wie niet leert van de geschiedenis is gedoemd haar over te doen’. Je houdt je hart vast.