Onzekerheid

“Toen Gregor Samsa op een morgen uit onrustige dromen ontwaakte, ontdekte hij dat hij in zijn bed in een monsterachtig ongedierte was veranderd. Hij lag op zijn hardgepantserde rug en zag, als hij zijn hoofd enigszins optilde, zijn gewelfde bruine, door boogvormige geledingen verdeelde buik, waarop de deken, op het punt omlaag te glijden, nauwelijks houvast kon vinden. Al zijn, in vergelijking met zijn overige omvang, zielige dunne pootjes flikkerden hulpeloos voor zijn ogen.”

Zo begint het verhaal De gedaanteverwisseling van Franz Kafka. En natuurlijk is dit verhaal een allegorie op het menselijk bestaan, net als alles bij Kafka. Je kunt van niets zeker zijn, in dit leven.

Gregor Samsa wordt door zijn werkgever verstoten, door zijn familie, door iedereen, en hij sterft uiteindelijk. Dat gebeurt allemaal omdat hij van de ene dag op de ander in een kever is veranderd.

En ook nu zien we om ons heen dat het leven van mensen plotseling ingrijpend verandert. Zij krijgen een ongeluk, of een hersenbloeding of een andere ernstige ziekte. Daardoor zijn ze van de ene dag op de andere niet meer wie ze geweest zijn. Hun persoonlijkheid verandert en ze worden anders bejegend. Kenmerkend in de verhalen van Kafka is dat de individuele personen geen schuld hebben aan wat hun overkomt. Maar zij voelen zich vaak wel schuldig en worden vaak behandeld alsof zij schuldig zijn.

Alle zekerheden die wij hebben, zijn schijnzekerheden. Wij denken dat de toekomst wel ongeveer hetzelfde zal zijn als het heden – en wij baseren er onze afspraken en voorspellingen op.

Je rijdt op de A4 en belt je vrouw: “Ik ben over een halfuur wel thuis.” Maar je weet niet dat er een paar kilometer verder een ongeluk is gebeurd met een lange file tot gevolg. Je kunt ook onderweg een hartaanval of een beroerte krijgen. Misschien weet je niet dat de afslag van de N201 naar Aalsmeer is veranderd en verdwaal je op Greenpark bij FloraHolland. Je weet ook nooit zeker of je huis er nog staat en of je straat niet is afgesloten wegens een gaslek. Ook kan er iets met je vrouw gebeurd zijn, waardoor je plotseling meteen door moet naar het ziekenhuis – met een lege benzinetank… Zo kan ik wel een hele tijd doorgaan.

Natuurlijk, er kan altijd van alles gebeuren. Maar zo kunnen wij niet leven. Wij moeten ervan uitgaan dat onze plannen kunnen doorgaan en dat onze verwachtingen uitkomen. Wat wij besteld hebben, wordt geleverd en wat in het programmablad staat, wordt uitgezonden.

Je hebt grote en kleine onzekerheden. Op 4 mei zijn we er weer met onze neus opgedrukt. In de oorlog kwam het voor dat mensen plotseling van hun bed werden gelicht en weggevoerd. Degenen die het overleefden, heb ik horen vertellen dat zij een fundamenteel besef van onzekerheid hebben overgehouden. Je hebt een huis, een gezin en een baan, en dat kan alles van de ene dag op de andere van je worden weggenomen.

Op dit moment gebeurt dat bijvoorbeeld in Syrië. Als je elk moment een vat met explosieven op je kop kunt krijgen, wil je alleen maar wegwezen. Ruim een miljoen mensen zijn weggevlucht van de puinhopen van wat eens hun huis en hun woonwijk was. Je vraagt je af over welk land Assad eigenlijk wil regeren en hoe de toekomst van al die getraumatiseerde vluchtelingen er uit zal zien.

Er zijn in de wereld minder rechtsstaten dan landen waar corruptie en willekeur welig tieren. In de tweede helft van de negentiende eeuw heeft het Westen, voor het eerst in de menselijke geschiedenis, de slavernij afgeschaft. Officieel dan, want de toestand van de maatschappelijke onderklasse bleef deerniswekkend en in de koloniën bleef de heersende klasse beschikken over leven en dood – dat is in grote delen van de wereld nog steeds zo.

In onze kleine gemeente in ons kleine land zijn onze onzekerheden daarmee vergeleken peanuts. Wij winden ons op over de kosten van de zorg, die stijgen door de vergrijzing – die overigens mede te danken is aan de zorg die er tot nu toe voor ons beschikbaar was. Betere zorg leidt tot vergrijzing, wat weer de behoefte aan zorg doet toenemen enzovoort.

Dat kan alleen betaald worden als de pensioengerechtigde leeftijd omhoog gaat (als 71-jarige ben ik de dans ontsprongen; dus ik heb mooi praten) en de zorg efficiënter wordt georganiseerd. Of dat in Aalsmeer een optimale kans krijgt, met die minimale meerderheid van de CDA/AB-coalitie in de gemeenteraad lijkt onzeker.

Vergeleken met wat de mensen op wereldschaal overkomt, is in ons wereldje niet veel aan de hand. Toch is er op deze schaal genoeg om je over op te winden.

Zoals nu het Kinderpardon. Vijf jaar aantoonbaar verblijf en ‘geworteld’ in Nederland blijkt door staatssecretaris Teeven (VVD, ex-LPF) zo benepen te worden geïnterpreteerd dat meer dan de helft van de kinderen die hier op school zitten en alleen Nederlands spreken, dreigen te worden uitgewezen naar een land dat allang geen ‘land van herkomst’ meer is. Een kind wordt bijvoorbeeld als Nigeriaan beschouwd als zijn ouders Nigeriaan zijn. (Vergelijking met nazi-Duitsland mag niet meer; toch kan ik niet nalaten eraan te denken dat als ‘Jood’ werd beschouwd: iemand met vier ‘joodse’ grootouders.)

In zo’n land leven wij, en ik schaam mij ervoor. (Teken, net als de burgemeester de petitie op www.eerlijkkinderpardon.nu). Zo sluipt de wereldschaal toch weer binnen in ons dorpsgedoetje. Ook over dat laatste valt gelukkig nog genoeg te schrijven, de komende jaren. Eén dissident bij AB of CDA, en de wethouder is weg. Dat is een onzekerheid die mij wel bevalt.