Pierre’s Pennenstreken: ‘Ommekeer’

Pennenstreek 347. Er valt heel wat te leren tijdens deze coronacrisis. Er verandert pas wat, als de wal het schip keert. Dat is wel duidelijk geworden.

Als aan de wijde omtrek van Schiphol het bordje ‘Onbewoonbaar Verklaard’ (Jan Daalman) wordt gehangen en er dus zeker niet meer mag worden gebouwd – wordt het hoog tijd om het vliegverkeer te beperken. Zelfs oud-topambtenaar Klaas van Egmond (73), die onder meer als kroonlid van de SER de regering adviseerde over het milieu, zegt: ‘Onze luchtvaart moet ontzettend snel verduurzamen … je moet dan minstens denken aan halveren.’

In een interview met de Correspondent erkent Van Egmond dat dit soort drastische maatregelen nog te vaak worden tegengewerkt. En dat komt niet alleen omdat vervuilers een plek aan de onderhandeltafel krijgen. ‘Ik heb met eigen ogen gezien dat systematische verandering een heel eng begrip is in Den Haag.’

‘Als je naar Barcelona vliegt voor 35 euro,’ zegt hij, ‘zijn de kosten voor je CO2-uitstoot, en de effecten daarvan op toekomstige generaties niet in die prijs verrekend. Dat zijn zogenaamde “externe kosten”, die door anderen worden betaald, een tijdje later, of elders op deze planeet. Dat is onethisch. De ervaring leert: in de vrije markteconomie, waar we helemaal idolaat van zijn, kunnen we dingen alleen oplossen met vrijemarktmechanismen. Als je iets op het voetbalveld wilt regelen, gebruik je ook geen basketbalregels. Ofwel, we moeten zo sportief zijn om onze CO2-uitstoot in de prijs te verwerken, en dan niet door het aanvinken van een zogenaamd groen vakje “CO2-compensatie” tijdens het boeken van je vakantievlucht. Nee, als we de klimaatdoelstellingen van 2030, laat staan 2050 willen halen, dan zijn er échte heffingen nodig.’ ‘Minstens 100 euro per ton uitgestoten CO2. Een retourticket naar Bali wordt dan 400 euro duurder. Dan wordt er vanzelf minder gevlogen.’

Overal zijn de regels van de ‘vrije markt’ gaan gelden – behalve in het reizigersverkeer. Van wat een autobezitter betaalt ‘aan de pomp’, gaat meer dan de helft naar het Rijk in de vorm van accijns en BTW. Ook het spoor kan op deze ‘markt’ niet concurreren: een treinreis is drie keer duurder en duurt vaak tien keer langer. Het vliegverkeer betaalt nog steeds geen accijns en BTW; dat ‘vervuilt’ de markt – letterlijk en figuurlijk. De Nederlandse regering wilde daar iets aan doen, maar dat is nog niet gelukt…

De coronacrisis presenteert nu de wereld de rekening voor het enorm toegenomen vliegverkeer.

Rekeningen
Maar er zijn meer rekeningen te vereffenen. Duco Hellema en Margriet van Lith vatten het samen in het boek Dat hadden we nooit moeten doen, over de radicale koerswijziging van de PvdA in de jaren negentig: ‘De PvdA wenste geen Partij van de Armoede meer te zijn. Ze omarmde beginselen als individuele verantwoordelijkheid en persoonlijk initiatief. Overheidsdiensten konden worden verzelfstandigd of geprivatiseerd. Regerend met eerst het CDA en daarna de VVD en D66, werd de PvdA bovendien medeverantwoordelijk voor harde bezuinigingen, voor een sanering van de sociale zekerheid, en voor jarenlang deregulerings- en marktwerkingsbeleid.’

‘Dit boek komt precies op tijd en is verplichte literatuur voor al wie het meent met een herstel van de sociale welvaartsstaat,’ schrijft De Morgen. ‘Na de coronapandemie weten we maar al te goed dat die “diensteneconomie” een fictie was. Niet de hoogopgeleide consultants maar de straatvegers, de vuilnisophalers, de groenwerkers, de verpleegsters en verplegers, de bus-, tram-, treinbestuurders, de postbodes, de leerkrachten, het zorgpersoneel voor onze senioren, het onderhoudspersoneel van wegen, bruggen, gebouwen, de brandweerlui, de politieagenten, de ambulanciers, de telefonisten in de noodcentrales, kortom de “onproductieve” overheidsdiensten, zij maken nog steeds de economie mogelijk. Net zij werden de voorbije veertig jaar “bespaard”, “efficiënt” gemaakt, “verzelfstandigd”, met in werkelijkheid slechts één gemeenschappelijk gevolg: lagere lonen en slechtere arbeidsvoorwaarden.

Wie het “goed” deed, moest meer vrijheid krijgen om het nog beter te doen. Wie het moeilijk had, werd gewantrouwd. Probeert u wel genoeg om aan werk te geraken? Hebt u eigenlijk wel recht op deze uitkering? Het blijft verbazen hoe de toenmalige sociaaldemocraten hun historische achterban, de oorzaak zelf van hun ontstaan en bestaan, zo vlotjes konden afserveren.’

Ik was toen lid van coalitiepartij D66 en stond van harte achter het beleid van het Paarse Kabinet. Soms neem je beslissingen waarvan je meent dat ze goed zijn, maar die fout uitpakken. Dat doet iedereen wel eens. Maar dat is een slap excuus.

Tekst Pierre Tuning, foto archief AalsmeerVandaag