Zetelroof – opiniestuk Robert van Rijn

Afgelopen zomer verliet Robert van Rijn de twaalfkoppige columnistenpool van AalsmeerVandaag. Geheel vrijwillig. Vanwege zijn werk, meldde hij ons. Maar hij gaf aan af en toe nog eens een gastcolumn te willen schrijven. Deze week borrelde de inspiratie bij hem op, als gevolg van het plotselinge vertrek van Jaap Overbeek uit de gemeenteraad.

We plaatsen zijn bijdrage als opiniestuk. Niet in de vaste zaterdagse columnreeks, want hij is nu eenmaal columnist af! Robert van Rijn is fractievoorzitter van de VVD, maar schrijft hier op persoonlijke titel.

Als docent staatsrecht maakte ik gebruik van een voor studenten handzaam en gratis te verkrijgen publicatie, genaamd Van Abdicatie tot Zetelroof. Ach, wat mis ik die lessen, zeker nu er een actuele zetelroof plaatsvindt bij de VVD door Houwers in de Tweede Kamer.

En er helaas niet een plaatsvindt in lokaal Aalsmeer door Jaap Overbeek. De eerste zou te kwalificeren zijn als een ongeoorloofde zetelroof en de tweede als een geoorloofde zetelroof. Een gemiste kans. Jaap had de ultieme verbinder kunnen zijn en Aalsmeer van mogelijk politiek-bestuurlijke ellende kunnen redden.

Zetelroof betekent dat een lid van de volksvertegenwoordiging die uit zijn fractie treedt of wordt gezet zijn zetel kan behouden. Kan, want het wordt wel als zetelroof beschouwd. Hoewel de meningen uiteenlopen of de zetel nu ‘eigendom’ is van de partij of dat in beginsel een lid van de volksvertegenwoordiging een zelfstandige en onafhankelijke positie bekleedt vanwege het adagium ‘de leden stemmen zonder last’ (uit de Grondwet), ben ik van mening dat de zetel aan een partij toebehoort. Ons kiesstelsel is namelijk in beginsel een partijenstelsel en geen personenstelsel, waardoor het eerste recht aan de partij toebehoort.

Voorkeursstemmen
Niettemin wordt dat in mijn ogen anders wanneer een lid door voorkeursstemmen in het parlement is gekozen. Houwers haalde een aardige 3.709 voorkeursstemmen (de voorkeursdrempel was 15.707 stemmen), waar lokale Jaap Overbeek 355 voorkeursstemmen (voorkeursdrempel 133 stemmen) behaalde. In het laatste geval een ruimschoots volksmandaat.

Jaap Overbeek is wellicht wel een van de bekendste lokale politici van de afgelopen 17 jaar. Jaap ontmoette ik in 2009 tijdens mijn eerste politieke meters op de tribune van het Aalsmeerse parlement. Toen nog wethouder begroette hij me als ‘nieuweling’ en maakte een praatje. Sympathieke vent, dacht ik.

Eeuwige compromis
Jaap ben ik altijd blijven respecteren, ook al was hij soms wel iemand die het eeuwige compromis zocht met het gevaar dat hij soms wat ‘zwalkte’. Door de bank genomen heeft hij veel voor Aalsmeer gedaan, stond hij altijd klaar voor zijn partij, de gemeenteraad en de samenleving.

Zelfs toen hij meerdere malen intern aan de kant werd gezet. Eerst werd hij bedankt voor het wethouderschap en als klap op de vuurpijl zorgden ‘interne krachten’ dat hij in 2010 op plek 14 van de CDA kandidatenlijst kwam, omdat Ad Verburg als lijsttrekker de nieuwe wethouderskandidaat bleek te zijn. Een dolksteek in de rug. Ondanks dat hij dat als moeilijk moet hebben ervaren, bleef hij fier overeind en knokte zich terug. Nooit was hij te beroerd om bruggen trachten te slaan. Ook niet onlangs, toen hij weer de fractievoorzittershamer tijdelijk oppakte, omdat zijn fractievoorzitter tijdelijk ‘buiten gebruik’ was.

Vertrouwen verloren
Recentelijk dronk ik nog een kop koffie met Jaap en bespraken we de lokale verhoudingen die zeer zorgelijk zijn, mede door kardinale fouten in het formatieproces, opgezet door het CDA. Jaap was ook nu weer voor rede vatbaar en sloot zijn ogen niet voor politieke en formatieve omissies. Jaap wilde bruggen slaan en Jaap wilde verbinden. Verbinden zou water bij de wijn betekenen van alle partijen. De oppositie was daartoe bereid, maar de coalitie bleek dat niet.

Jaap heeft ogenschijnlijk een ‘fout’ begaan waardoor hij intern het vertrouwen heeft verloren. Dat is inmiddels wereldkundig in lokaal Aalsmeer. Welke fout is zo erg dat je na 17 jaar trouwe dienst en inzet aan de kant wordt gezet door je eigen bloedbroeders? De politiek wordt inderdaad wel een Russische roulette op deze wijze. Speelden er nog zaken uit 2010? Het blijft gissen.

23ste zetel
Goh, wat baal ik. Ik had Jaap staatsrechtelijke adviezen moeten geven. Roof die zetel en ga door als Jaap Overbeek met de allesbepalende 23ste zetel!

De zetel waardoor zowel de coalitie (AB, CDA: 12 zetels) als ook de oppositie (VVD, PACT, HAC: 11 zetels) geen meerderheid heeft. Bij 12 zetels heb je de meerderheid in de Aalsmeerse gemeenteraad. De 23ste zetel was de sleutel. Dan had je invloed gehad. Dan had je daadwerkelijk kunnen verbinden, met de kwaliteiten, politieke antenne en het karakter dat Jaap Overbeek bezit.

Dan waren we ergens gekomen. Nu komt het er niet van, of moeilijk. Verbinden? Ontbinden zult u bedoelen. Jaap heeft – om een bekende historische scheepsramp te memoreren – op tijd het zinkende schip dat de ijsberg reeds heeft geraakt, verlaten. Het zou nu slechts een kwestie van tijd kunnen zijn.

Pluche
Wat mij betreft was het in dit geval, door de vele voorkeursstemmen voor Jaap, geoorloofde zetelroof geweest. Ook al waren er partij- of fractieafspraken onder druk hierover gemaakt. De Hoge Raad oordeelde in 1988 dat dergelijke afspraken nietig zijn.

Maar bij het CDA gaat pluche 'koste wat het kost' vóór principe, dat is inmiddels een bekend AB-CDA'tje. Jaap heeft het zijn kop gekost. Vreselijk. Jaap heeft jaar in en jaar uit het vertrouwen van inwoners en zijn collega-politici gehad. Misschien wel meer van andere partijen dan van zijn eigen CDA. Jammer Jaap. Jammer voor jou, voor ons en voor Aalsmeer.

Robert van Rijn

Foto: (boven) auteur van het artikel Robert van Rijn, (voorpagina) de afgesplitste VVD'er Johan Houwers