Het bewogen leven van ijskoningin Sonja

Door: Arjen Vos. Een opvallende rouwadvertentie twee weken geleden. Eerst in Het Parool, later ook in de Nieuwe Meerbode. Hermina Toenbreker, roepnaam Sonja, heeft op een ijskoude januarinacht haar schaatsen ondergebonden en is stilletjes weg geschaatst. En daaronder: ‘Ze gaf aan dat ze het heel fijn heeft gevonden om in Aalsmeer te wonen.’ Samen met de foto van een vrolijk opspringende ijsdanseres prikkelde deze afkondiging de fantasie dusdanig dat we contact zochten met dochter Linda en haar vroegen een In Memoriam te mogen maken.

Ondersteund door twee dozen vol herinneringen in de vorm van foto’s, krantenknipsels en andere memorabilia passeert een lang en bewogen leven. Een leven dat aan een Kudelstaartse keukentafel in vogelvlucht voorbijtrekt maar toch als een zojuist vertoonde bioscoopfilm op het netvlies blijft plakken. Nog nauwelijks bekomen van het toch abrupte en definitieve afscheid vertelt Linda Wolterman-Franschman de bijzondere levensgeschiedenis van haar moeder Sonja.

Als Hermina Toenbreker kwam ze in 1934 in Amsterdam ter wereld. Met twee zussen onder haar en eentje daarboven groeide ze op in de Spaarndammerbuurt. Dat ze een bijdehante tante was werd duidelijk toen de oorlog zich aandiende en er honger geleden werd in het gezin Toenbreker. De nog piepjonge Hermina ging er op uit om te bedelen en bij de havens over hekken te klimmen op zoek naar alles wat maar eetbaar was. Schooien en stelen om het gezin te kunnen onderhouden was iets waarmee ze als kind veel lof oogstte. De keerzijde was dat toen de oorlog voorbij was, ze moeite had om het vertoonde gedrag weer af te leren. Zo pikte ze een keer een stuiver waarna ze aan de hand van haar strenge moeder werd meegenomen naar de politie en er een heuse aangifte volgde.

Als tamelijk eigenzinnig tienermeisje werd ze uit huis geplaatst waarna ze als huishoudelijke hulp voor burgemeester Gijs van Hall aan de slag ging. Deze had zich in de oorlog onderscheiden met het verduisteren van grote sommen geld ten faveure van de ondergrondse. In de bioscoopfilm Bankier van het Verzet werden zijn daden belicht. Ze woonde in bij de bekende boekhandelaar Johan Polak aan het Spui met wie het goed klikte en die haar de nodige etiquette bijbracht.

De winters van de jaren ‘50 waren koud en Hermina raakte in de ban van schaatsen. Daar was ze zo goed in dat ze in 1955 werd uitgeroepen tot ijskoningin van Amsterdam. Ze twijfelde dan ook geen moment toen de rondreizende ijsshow van ‘Paris sur Glace’ de stad aandeed en audities hield. Hermina werd aangenomen en liet zich voortaan Sonja noemen, naar haar idool Sonja Henie, de destijds wereldberoemde Noorse kunstrijdster. Maar ook omdat ze om bepaalde redenen niet meer geassocieerd wilde worden met de oma naar wie ze vernoemd was.

Het was het begin van een spannende en avontuurlijke tijd waarin ze als ijsdanseres heel Europa doortrok. Met name in het voormalig Oostblok was de ijsshow mateloos populair. Ze deed tal van landen aan achter het IJzeren Gordijn. De knappe jonge ijsmeisjes vielen begrijpelijkerwijs goed in de smaak van militairen die de shows bezochten en na afloop feestjes met de meiden vierden op de basis. In Boedapest had ze een vriendin die ook graag eens mee wilde. Bij de slagboom werd ze uit de auto geplukt waarna Sonja nooit meer iets van haar vernomen heeft. Voor een andere kennis moest ze een stapel paspoorten meenemen naar Parijs. Schimmige verhalen uit lang vervlogen tijden.

Naast het schaatsen beleefde ze ook veel plezier met muziek. Ze had een goede zangstem en zong in diverse bandjes, vooral jazz. Vaak in de chique omgeving van internationale hotels.

Na de jaren van ijsdansen leerde ze Ko kennen, een welgestelde wat oudere man die haar nog meer van de wereld liet zien en met wie ze in de Watergraafsmeer ging samenwonen. Het was Ko die haar stimuleerde een opleiding tot schoonheidsspecialiste te gaan volgen. De relatie met Ko was niet slecht maar toen ze in het uitgaansleven de knappe Danny Franschman tegen het lijf liep, die meer van haar leeftijd was, vertrok ze bij Ko, raakte zwanger van Danny en trouwde met hem. De twee betrokken een nieuwbouwwoning in Plan Blom waar in 1969 dochter Linda ter wereld kwam. Het zou bij één kind blijven. Na dertien jaar kwam er een einde aan het huwelijk. De salon aan huis in de Julianalaan waarmee Sonja inmiddels was begonnen, was de perfecte afleiding in deze moeilijke periode. Het bleek een zeer gewild adres te zijn voor met name de welgestelde Aalsmeerse kwekers- en handelsvrouwen waarvan er dankzij de bloeiende sector steeds meer bijkwamen. Sonja’s kracht was een zakelijk inzicht gecombineerd met een luisterend oor en het goed kunnen bewaren van hetgeen haar in de behandelstoel werd toevertrouwd. Haar keuze voor het hoge segment verzorgingsproducten pakte daarnaast ook nog eens goed uit. Als vertegenwoordiger van het dure merk La Prairie stond ze landelijk op de eerste plaats van bestverkopende salons.

Aan een nieuwe man had ze geen behoefte. “Ik hoef geen pantoffels meer onder mijn bed,” zei ze als ernaar gevraagd werd. Ze rooide het wel samen met Linda in de (kind)vriendelijke wijk waar ze tot vlak voor haar overlijden zou blijven wonen. Zonder man had ze vrijheid. Die gebruikte ze naast haar werk onder meer voor bridgen, wandelen en reizen. Ze was er trots op tientallen landen in alle windstreken te hebben bezocht. Twee jaar geleden was de trip met kleinzoon Hugo naar de Noordpool niet alleen een vervulling van haar grote droom maar ook haar laatste verre reis.

De liefde voor sneeuw en ijs is ze nooit verloren. Na het kunstschaatsen stapte ze over op noren en schaatste tot op hoge leeftijd menig toertocht. Zelfs toen in februari van 2021 de Westeinder dicht lag, bond ze de schaatsen nog onder en genoot volop van het mooie ijs. Ook skiën deed ze graag. En ze bleef wandelen. Tien keer liep ze de Nijmeegse Vierdaagse. Aan de editie van afgelopen jaar wilde ze dolgraag nog deelnemen en liep vastberaden tien kilometer clandestien mee. In een gele Jumbo Vismajas. Kort daarna ontstonden de lichamelijke klachten, veroorzaakt door de gevolgen van roken. Want hoewel Sonja sportief was en altijd gezond at, was er ook die andere kant; die liefde voor de sigaret en de behoefte aan nicotine waarvan ze nooit afstand had kunnen nemen. Dankzij de verder gezonde en sportieve levensstijl mocht Sonja toch bijna 90 jaar worden.

Op 9 januari overleed Sonja in een hospice in Wilnis.

(Foto’s privé-archief Sonja Toenbreker)