Pierre’s Pennenstreken: ‘Staat van Onwijs 2022’

Door: Pierre Tuning. Pennenstreek 438. Open brief aan de Inspectie van het Onderwijs, Beste mensen (van welke gender dan ook), U schrijft: ‘De jarenlange terugloop van de taal-, reken- en burgerschapsvaardigheden moet eindelijk een halt toegeroepen worden. Dat is niet alleen broodnodig om jongeren volwaardig mee te kunnen laten doen aan de maatschappij, maar het is ook haalbaar.’ – Rapport De Staat van het Onderwijs 2022.

In mijn veelgelezen boek Don Quichot in Aalsmeer: Pennenstreken 2019-2021 staat op pagina 180 een column die ik een jaar geleden schreef, en die misschien voor u van belang kan zijn. Ik voeg daar mijn column ‘Harde leerschool’ van meer dan twintig(!) jaar geleden aan toe.

Met ‘verschuldigde’ hoogachting, Pierre Tuning

Uitgelezen (23-04-2021)

Lezen, schrijven, rekenen worden in het Engels ook wel ‘The three Rs’ genoemd: reading, writing and arithmetic. ‘Het zijn drie basisvaardigheden die op scholen wordt onderwezen. De uitdrukking lijkt te zijn bedacht aan het begin van de 19de eeuw,’ aldus Wikipedia.

Lezen is letters leren. Gewoon het ABC uit je hoofd leren. A is een aapje dat eet uit zijn poot enzovoort. In 1938 verschijnt bij Wolters het eerste deeltje van ‘Taal, een methode voor het zuiver schrijven en stellen op de lagere school, die tot de jaren zeventig op veel lagere scholen in gebruik is geweest. De uitgangspunten zijn eenvoudig: 1. Stellen en zuiver schrijven zijn in één leergang verenigd. 2. Aan het spreken wordt ruime aandacht toegekend. 3. Vrije opstellen behoren gemaakt te worden n.a.v. wat het kind werkelijk beleeft. 4. Het uit het hoofd leren en opzeggen van stukjes proza en poëzie is van grote waarde voor de ontwikkeling van het taalgevoel. 5. Bij het aanbrengen van het woordbeeld der onveranderlijke woorden verdient het visuele dictee verreweg de voorkeur boven gewoon overschrijven. 6. In verband met het aanleren van werkwoordsvormen is het belangrijk dat de kinderen de persoonsvorm leren onderscheiden.’

Het is veel ‘nakijkwerk’ en ‘overhoren’ voor de juffrouw of meester (tegenwoordig ‘docent’), maar het loont de moeite. Dat heb ik aan den lijve ervaren. Met weemoed denk ik terug aan mijn eerste schrijfboekje: Eerst duidelijk… dan snel. Het is nog steeds, na meer dan zeventig jaar, de basis van mijn handschrift. Op internet is de hele ontwikkeling van de lesmethoden van het taal- en leesonderwijs te vinden – en ook van het rekenonderwijs.

Een ‘kindgerichte benadering en vereenvoudiging van het rekenonderwijs’ is de methode Fundamenteel rekenen, uit 1936. ‘De voornaamste leidraad daarin was, dat rekenen bestaat uit het werken met getallen, waarbij het kinderlijk denken geactiveerd moest worden. Een overzichtelijke opbouw en veel herhaling leidden tot een serie herdrukken tot ver in de jaren zestig.’

Het zal tegenwoordig wel te simpel gedacht zijn, maar mij lijkt de basis van lezen en schrijven nog steeds: het ABC, het leren letters te schrijven en (de spelling van) woorden. En de basis van rekenen: het werken met getallen. In drie jaar basisonderwijs moeten kinderen toch wel die basiskennis hebben opgestoken.

Voor mij ligt Het Boek voor de Jeugd uit 1937, ‘dat een bron van vreugde zou moeten worden voor het hele gezin’: ‘een rijke verzameling van bijdragen, die óf geschikt zijn voor de jongsten, óf met groot genoegen gelezen worden door de oudere kinderen, zelfs veel, waarin vader en moeder zelf belang zullen stellen.’

De hele Nederlandse- en wereldliteratuur in één boek verzameld. Van de vos Reinaerde, De vier Heemskinderen en Duizend en één nacht tot verhalen uit het Nieuwe Testament, de Max Havelaar en Kees de Jongen. Gedichten van Vondel, Huygens, De Schoolmeester en Speenhoff. Sprookjes van Grimm, Andersen en Hauff. Fragmenten uit het werk van H.G Wells, Jack London, Conan Doyle, Cervantes en Tolstoi. Ik lees: ‘In Nederland hebben 2,5 miljoen mensen moeite met lezen en schrijven.’ En ik denk aan Nescio, die in Boven het dal schreef: ‘Ik jank als een hond in de nacht.’

Harde leerschool (22-03-2001)
Wel een Tuinbouwschool, een ULO en MAVO
Maar nooit een HBS, gymnasium, HAVO of VWO
Aalsmeerse leerlingen werden ondergebracht
In immer groeiende schoolfabrieken in
Omringende gemeenten
En gingen verloren in de massa
Als slachtoffer van bezuinigingen die blijkens
Een recente uitspraak van minister Hermans
Niet minder dan 22 jaar hebben geduurd!
Hoe kan dat?
Er zijn in die 22 jaar vijf keer verkiezingen geweest
Vijf keer programma’s, campagnes en debatten
Prachtige plannen van politieke partijen, maar
Geen enkele keer
Bij geen enkele gelegenheid
Hebben we ooit
Welke partij dan ook
Bezuinigingen in het onderwijs
Horen aankondigen
De ambtenaren, Kamerleden, ministers, adviseurs
Rapporteurs en andere onderwijsspecialisten
Van de afgelopen 22 jaar
Dienen voor de klas te worden geroepen
Om kennis te maken met een eeuwenoud leermiddel:
Het Spaanse Rietje