Column: ‘Appels, peren en een schoorsteen’

Door: Erik Kreike. Appels met peren vergelijken. Of zoals de Britten daarop variëren: A comparison of apples and oranges. De Duitsers laten het fruit helemaal los en spreken van Das sind zwei Paar Schuhe. Oftewel: twee zaken die niet met elkaar te vergelijken zijn.

Afgelopen week ging het landelijk veel over de ophef die ontstond door het vergelijken van onze tijd met (vlak voor) de Tweede Wereldoorlog. Zelf bemerk ik dat niet zozeer het vergelijken mèt maar het gelijk stellen áán de Tweede Wereldoorlog tegen het zere been is. Twee verschillende zaken kun je immers vrij goed met elkaar vergelijken. Ze zijn duidelijk anders en dáárvan kun je weer bepaalde dingen zeggen of vinden. Ik ga dus in deze column wat gevaarlijks doen. Ik ga onze tijd linea recta vergelijken met de periode 1940-1945. Specifieker nog. Ik ga deze periode vergelijken met december 1943.

Onbezorgd
Op de foto boven deze column zie je twee tieners aan de Oosteinderweg in de winter van 1943. Het zijn broer en zus: Theo van den Helder, hij was de oudste van het gezin en zijn jongere zusje Corrie, mijn oma. Mijn oma was hier zeventien jaar oud. Beiden zijn ogenschijnlijk vrolijk. Ogenschijnlijk onbezorgd.
Corrie heeft haar buidelbeurs nog om, naast dat ze in de winkel stond (ook aan de Oosteinderweg) ventte ze groenten uit met paard en wagen. Vandaar wellicht de warme jas en beurs om haar middel. Al werd ergens in de oorlog het paard gevorderd dus zeker weten dat ze die in 1943 nog had, weet ik niet. En de stofjas en peuk van haar broer lijkt te vermoeden dat hij bij het nemen van de foto ook pauze had tussen de bedrijven door.

Iets met rook en een schoorsteen
Het detail waar ik het over wil hebben ligt onder de arm van Theo. Dat is die homp met bakstenen. Dat is, of beter gezegd wás een schoorsteen. Het huis van mijn deze familie Van den Helder aan de Oosteinderweg 416 is in de oorlog door Amerikaanse bommen platgegooid. Er gaan wat verhalen in onze familie; zo vertelde mijn oma mij ooit dat ze terwijl het bombardement plaatsvond zij in de winkel stond die in diezelfde Oosteinderweg maar zo’n 1200 meter verderop was gelegen. Een winkel vol appels, peren en oranges trouwens. Een vaste klant in de winkel zou gezegd hebben dat ze maar eens naar huis moest om te kijken, want die explosies waren wel héél dicht bij haar huis in de buurt. Daar aangekomen was van haar huis niets meer over, evenals het naastgelegen huis. Het squadron bommenwerpers, met het bezette Schiphol als doel, werd geraakt door het luchtafweer dat tussen Oosteinderweg en Aalsmeerderweg was opgesteld. Doordat mijn overgrootvader wel vaker naar de bombarderende vliegtuigen zou hebben gekeken kon hij op basis van die ervaring inschatten dat de bommenwerpers hun lading veel te vroeg lieten vallen. Zo zouden ze niet Schiphol maar Aalsmeer-Oost raken. Volgens de familieverhalen zijn daardoor alle aanwezige Van den Heldertjes en buren hun huizen uit geroepen en waren er geen doden te betreuren.

Waslijn
Veel van deze verhalen noteerde ik in de derde klas van de middelbare school, juni 2007. Voor het vak geschiedenis heb ik toen een lang interview met mijn oma gehouden over haar belevenissen in oorlogstijd. Ik was, besef ik nu pas, toen ongeveer net zo oud als zij was ten tijde van het bombardement. De gebeurtenis heeft indruk gemaakt. Kleine details uit haar verhaal ondersteunen dat, zoals: de waslijn hing er nog maar alles wat eraan hing was weggevaagd. Een klein paardenspan dat naast het huis stond lag een paar honderd meter verderop aan gruzelementen in een weiland. Ook op latere leeftijd had ze de datum van het bombardement paraat: 13 december 1943, een uur of twee in de middag.

Zuurkool
Als mijn oma vertelde van dat bombardement, ging het eigenlijk direct over het vervolg. Na zeven weken bij familie werd er door de gemeente een huis gevorderd waar een enkele oudere vrouw in woonde (ook aan de Oosteinderweg) en daar werd het grote gezin geplaatst. Alle kastjes werden verzegeld maar een huis was er. Of dat het huis op de achtergrond van deze foto is? Geen idee. Maar over het voorval leek ze redelijk luchtig te kunnen spreken na al die jaren. Ze kon er zelf grappend over zeggen dat een bijkomend voordeel was dat ‘de pan met zuurkool die opstond ook vergaan was’. Ze was blijkbaar niet zo dol op zuurkool.

Het bijzondere is toch ook dat die schoorsteen is meegenomen van de plek des onheils. Als aandenken? Trofee? Laatste herinnering aan het huis? Het was speciaal genoeg om ermee op te foto te gaan. Ook jaren later als ze de foto weer liet zien kwam er toch een kleine glimlach op haar gezicht. Een paar weken na het inleveren van dit werkstuk werden in Oosteinde onderdelen van een Amerikaans toestel teruggevonden dat op diezelfde datum is neergehaald en nu herinnert een monument aan deze gebeurtenis: het neerhalen van de Hells Fury waarbij, los van de bommen, zeven vliegeniers en bemanningsleden de dood vonden.

Vergelijken
Dan nu; de vergelijking. In december 1943 bevonden broer en zus Van den Helder zich ruim drie jaar in een situatie die praktisch alle facetten van hun leven danig negatief beïnvloedde, zonder perspectief dat het snel veel beter zou worden. Land en dorp bezet en huis kwijt door bommen van de bevrijders. En in die tijden maakten ze deze foto. Leunend tegen een muurtje, steunend op de brokstukken.

Toen ik vanmiddag om me heen keek, probeerde ik mijn situatie te omschrijven. Ruim anderhalf jaar bevinden we ons al in een situatie die ons leven in flink wat facetten negatief beïnvloedt. Maar met enig perspectief. Allereerst: mijn huis, en bijbehorende schoorsteen, staan nog overeind. En vergeleken met november/december van vorig jaar, kunnen we alweer meer dan toen. We hebben nu ook zaken zelf in de hand: vaccineren is nog mogelijk net als het houden aan de basismaatregelen. We hoeven niet te wachten en te hopen op geallieerden, of zoals we nu zouden zeggen: Hulptroepen Alliantie, maar we kunnen zelf zéér heldhaftige dingen doen: vaak handen te wassen en thuis te blijven bij verkoudheid.

Dolle Dinsdag
En ook ik dacht afgelopen tijd eigenlijk wel dat we er waren na die vaccinatiecampagne. Dat het oude normaal snel terug zou keren. Maar met de kennis van nu lijkt die periode nog met meest te vergelijken met Dolle Dinsdag. De dag waarop half (noordelijk) Nederland ten onrechte al meende bevrijd te zijn in september ’44. De werkelijkheid bleek weerbarstiger, de opmars stopte bij de grote rivieren en nog een zware winter volgde. In het voorjaar van ’45 kwam uiteindelijk pas de bevrijding.

Veerkracht
En dat klinkt als makkelijk praten. Er zijn genoeg mensen die door corona hun banen of bedrijven kwijtraakten en waardoor een eigen huis zeker geen vanzelfsprekendheid (meer) is. Om hen moeten we heen gaan staan. Leunend op de brokstukken en bouwend aan een toekomst. Ik zal u geen knollen voor citroenen verkopen, en zeg het maar recht voor zijn raap: de oorlog en onze tijd zijn twee totaal andere tijden. Maar ook dat geeft perspectief. We kunnen ons spiegelen aan hun veerkracht. Én het verzacht de harde blik die wij hebben van onze tijd. Of zoals Herman Finkers zoiets kernachtig samenvat: “Geen enkele politicus wil worden vergeleken met Hitler. Ik snap dat niet… Ik word heel graag vergeleken met Hitler. Ja, dan kom ik er gunstig vanaf.”

Erik Kreike groeide op in Aalsmeer-Dorp, studeerde politicologie, kan vanuit zijn Kwakelse dakraam de watertoren zien (bij helder weer en als de bomen kaal zijn…) Hij is bestuurslid van het Uithoornse CDA, beleidsadviseur economische ontwikkeling bij gemeente Kaag en Braassem en presentator van Radio Aalsmeer Politiek.