We krijgen een nieuwe burgemeester. Gido Oude Kotte komt uit Heerhugowaard, een gemeente die ook is ontstaan uit vervening en ontginning. Maar de ontwikkeling van Aalsmeer is heel anders geweest.
Als we de Polderkaart van Hoekwater bekijken, zien we hoe het dorp Aalsmeer omringd is geweest door water. En door dijken: de Uiterweg, de Oosteinderweg en de Stommeerweg. De oude dorpskern (het eiland rondom de Dorpskerk) als een spin in het web van dijken.
[Voor de vroegste geschiedenis, zie: Jan H. Vinkenoog, Aalsmeer:Gewonnen op het veen, bedreigd door het water, Alphen aan den Rijn, 2010]
Afzondering
Langs die dijken zijn na de vervening legakkers overgebleven, vaak bewoond en – na de inpoldering van de Haarlemmermeer – vooral voor de tuinbouw gebruikt. De bewoonde eilanden waren met een draaiplank bereikbaar.
Dat heeft de mentaliteit van de Aalsmeerders bepaald: als je met niemand iets te maken wilt hebben, ‘draai je gewoon de plank af’ – en zit je afgezonderd op je eigen eiland. ‘My home is my castle’.
Die neiging tot afzondering is ook sterk te zien in de verschillende (kerkelijke) groeperingen en verenigingen die de Aalsmeerders kenmerken. In dit dorp kennen we onder meer behalve de hervormden en de gereformeerden (PKN), de oudkatholieken, de rooms-katholieken, de christelijk gereformeerden, de Maranatha, de CAMA gemeente en de Levend Evangelie Gemeente.
Halverwege de 16de eeuw vluchtten de wederdopers – vervolgd door zowel katholieken als calvinisten – hier de veenmoerassen in. Al naar gelang hun herkomst vormden zij hun eigen Friese, Vlaamse en Waterlandse Vermaning. Het duurde langer dan een eeuw tot twee zich aaneensloten tot de Vlaams-Waterlandse Vermaning. En pas na drie eeuwen voegde de Friese zich erbij. In 1866 werd eindelijk de Verenigde Doopsgezinde Gemeente Aalsmeer opgericht.
Het was de economie die, in de 20ste eeuw, al deze geloven ‘op één kussen’ bracht.
Op de bloemenveilingen kwam iedereen elkaar tegen – en werd het Algemeen Belang erkend. In 1928 waren de twee veilinggebouwen afgebouwd: Bloemenlust in Aalsmeer-Oost en de CAV dichtbij het dorpscentrum.
Het veilingsysteem dwong de Aalsmeerders die met de sierteelt te maken – en dat was bijna iedereen – op voet van gelijkheid met elkaar om te gaan. Het was onmogelijk om iemand van de eigen (geloofs-)groep te bevoordelen: de markt bepaalde de prijs van het product; van cliëntelisme kon geen sprake zijn.
Voor het overige bleef een verregaande verzuiling het (verenigings-)leven bepalen: katholieke, protestantse en algemene toneelverenigingen, zangkoren, sportclubs, muziekkorpsen, enz. – allemaal hadden ze hun eigen leden en hun eigen publiek. Vaak ook werd je identiteit bepaald door de wijk waarin je woonde: de Uiterweg (‘de Buurt’) overwegend doopsgezind, ‘het Dorp’ hervormd, Aalsmeer-Oost vaak oudkatholiek (met hun eigen kerkje) of rooms-katholiek (met de Urbanuskerk in Bovenkerk). Ook Kudelstaart was overwegend rooms-katholiek.
Oorlog en bevrijding
De Tweede Wereldoorlog bracht de verschillende bevolkingsgroepen bij elkaar – en schiep nieuwe scheidslijnen. Theodore van Houten (1952-2016) schreef het standaardwerk Een vrij ernstig geval: Aalsmeer en Aalsmeerders in oorlogstijd (Utrecht, 2011): ‘Aalsmeer verwierf tijdens de Duitse bezetting de reputatie een bolwerk van Anton Mussert te zijn. Dat was vooral te wijten aan de notoire NSB-burgemeester Kolb en een handjevol broodfascisten, zoals de ‘neven’ Kniep.
Ook de tot dusver onderbelichte collaboratie van enkele firma’s in de bloemenhandel speelde erin mee. Een vaste gast op het dorp was de opperbevelhebber van de Wehrmacht in Nederland Christiansen, die er boten liet bouwen. Jachtwerf De Vlijt werd gedwongen tot samenwerking met de Duitsers. Door de ligging bij Schiphol, Westeinderplas en Amsterdam was Aalsmeer een belangrijke locatie in de regio. De alles verbindende teelt van bloemen en planten, de veilingen, de liberale doopsgezinde gemeenschap en een socialistische kern verleenden het dorp een grote sociale cohesie. Die werd nog versterkt door de nadrukkelijke aanwezigheid van een paar oude, wijd vertakte en onderling verbonden families. Vanaf 1942 zette een aantal kleine verzetsgroepen en particulieren zich in voor de vele gevluchte joden die in Aalsmeer onderdoken.’
Na de bevrijding moesten de Aalsmeerders opnieuw beginnen. De NSB’ers die goed aan de Duitse handel hadden verdiend, werden een tijdlang geïnterneerd (onder meer in het Fort bij Hoofddorp) – wat de andere bloemenhandelaren een voorsprong gaf; door het ‘tientje van Lieftinck’ werd zwart geld niets meer waard. Oorlogen en andere grote rampen heffen de verschillen tussen arm en rijk op – constateerde Thomas Piketty. Ook in Aalsmeer kun je zeggen dat de oorlog een ramp was die nivellerend heeft gewerkt.
Welvaart en rijkdom
Nu, in 2019, hebben wij een unieke historische periode van 74 jaar vrede beleefd. De welvaart is toegenomen, en de rijkdom ook. Het aantal inwoners van Aalsmeer is sinds de jaren veertig bijna verdrievoudigd: van 11.763 in 1946 tot 31.499 nu. Had in 1946 bijna niemand een auto, nu telt deze gemeente 16.270 personenauto’s – op 12.831 huishoudens. Elk huishouden bezit gemiddeld meer dan één auto – 1,27 om precies te zijn.
De vooruitgang heeft toegeslagen – en het openbaar bestuur heeft het niet kunnen bijbenen.
Was het oude dorp Aalsmeer als een spin in het web van dijken en bewoonde eilanden, nu zien we de bloemenveiling FloraHolland als een spin in het web van ‘satellietveilingen’ in Naaldwijk, Rijnsburg, Bleiswijk, Venlo en Eelde. De explosieve groei van de handel in sierteeltproducten is mogelijk gemaakt door de explosieve groei van het luchtverkeer (Schiphol!) en het vrachtverkeer (de N201).
En ook al hadden de ondernemers na de oorlog een vergelijkbare startpositie, in de loop van de tijd zijn de sterkste overgebleven. Wie het beste, het handigste en het slimste gebruik maakt van de mogelijkheden die globalisering, computerisering en automatisering bieden, kan kennis en expertise kopen op elk vakgebied, organisatiedeskundigen, economen, belastingadviseurs en beleidsmedewerkers, noem maar op. En als je boven een financieel niveau bent gestegen, kan je met geld ‘echt geld’ gaan verdienen: Geld met een hoofdletter.
De rijken worden rijker en de inkomensverschillen worden (veel) groter. In Aalsmeer hebben we geen Piketty nodig om dat te constateren.
Toch blijft er in Aalsmeer een vorm van egalitarisme bestaan: ‘Je bent niks meer dan een ander, je hèbt alleen meer dan een ander.’
Teloorgang
Als de nieuwe burgemeester wordt geïnstalleerd – in het lege, door ambtenaren verlaten, voor vijf-en-half miljoen euro ‘duurzaam’ gemaakte, stadskantoor – is het meest dominante gebouw aan de parkeerplaats die Raadhuisplein heet, niet het ‘Gemeentehuis’, maar een gigantische supermarkt. Het resultaat van afspraken tussen de ‘vastgoedpoot’ van de Rabobank en de ‘vastgoedpoot’ van Lidl. Het Geld regeert.
In de jaren zeventig werd de Hornmeer volgebouwd. Groen, waterpartijen, koophuizen, sociale huur door elkaar. Onder bankier/burgemeester Leo Brouwer fungeerde de gemeente zèlf als projectontwikkelaar. Onderhandelen met aannemers en architecten; uitgifte van percelen. Hij heeft schatten verdiend voor de gemeente. Daardoor zijn de planologische blunders hem vergeven: de versmalde, bochtige verlenging van de Hortensialaan, de Kudelstaartseweg bij de Watertoren die onder het dijklichaam gesitueerd had moeten worden, de rare kruising van de Dreef met de Beethovenlaan…
Niet alleen het Geld regeert, ook de Auto (zie boven). Het openbaar vervoer komt er bekaaid af. De spoorlijn Aalsmeer–Amsterdam werd gesloten voor reizigersvervoer op 3 september 1950. In de jaren zeventig kocht de gemeente de grond van de NS – en maakte er langs de Aalsmeerderweg een fietspad van. Ook het viaduct werd gekocht – en gerenoveerd – om de mogelijkheid van een ongelijkvloerse kruising met de Burgemeester Kasteleinweg te houden. Maar inmiddels had een wethouder/accountant andere plannen: er werd een projectontwikkelaar ingeschakeld en het viaduct verbindt nu een halve woonwijk met een halve woonwijk.
De busverbinding naar Schiphol en Amsterdam blijft hommeles. Lijn 198 gaat plotseling – zonder enige waarschuwing! – niet verder dan Beechavenue. Op onderstaande link vinden we het volgende citaat over Connexxion: ‘Op 10 december 2017 ging de nieuwe concessie Amstelland-Meerlanden in, lijn 342 werd als geheel nieuwe verbinding toegevoegd om te voldoen aan de belofte dat alle kernen van minimaal 10.000 inwoners een directe verbinding met Schiphol krijgen.’
Welnu er zijn twee bermhaltes aan de N196. Meer niet. Voor de ‘kern’ Aalsmeer, met 12.380 inwoners. De ‘kern’ Aalsmeer-Oost, met 9.895 inwoners, komt er net een paar te kort, net als Kudelstaart, met 9.220. Leve de ‘concessie’!
Uithoorn heeft het bij de ‘Vervoerregio Amsterdam’ voor elkaar gekregen dat tramlijn 51 over de oude spoordijk wordt doorgetrokken, Aalsmeer heeft daar nooit moeite voor gedaan. De Vervoerregio heeft trouwens meer aandacht voor (bouw-)projecten dan voor de reiziger – die steeds meer vergrijst en behoefte heeft aan fijnmazigheid zonder te moeten overstappen.
Maar ja, Aalsmeerders hebben (meestal) wel een auto. Om naar de bus- of tramhalte te (laten) rijden.
Verbinden
De nieuwe burgemeester is een ‘verbinder’. Nu de hele wereld met elkaar in verbinding staat, staan de mensen steeds verder van elkaar af.
Als je elkaar op een scherm ziet, zie je elkaar niet.
Verbinden gaat niet met behulp van de digitale verbandtrommel, maar door middel van lijfelijke aanwezigheid.
Schep (informele) ontmoetingsplaatsen – en wees overal zoveel mogelijk zelf aanwezig. Niet alleen bij ‘ondernemers’; die vieren toch wel hun feestjes, hun onderscheidingen en hun bedrijfsjubilia. Maar bij de ‘gewone burgers’ met hun ‘gewone sores’. Dat valt tegenwoordig niet mee. Je kunt overal een bureau voor inhuren. Maar daarvoor niet, burgemeester Gido Oude Kotte!
Links:
Pierre Tuning is journalist. Vele jaren redacteur bij het NOS Journaal. Gerespecteerd raadslid van D66, later PACT, inmiddels geen lid meer. Liefhebber van jazz, steekt dat niet onder stoelen of banken. Polijst zijn teksten. Houdt van een biertje. Eigenwijze kerel.
81
3 reacties
Geweldig stuk Pierre! Mooi beknopt overzicht van de Aalsmeerse geschiedenis en nu maar hopen dat de nieuwe burgemeester een positieve invloed zal hebben – niet alleen op de economische aspecten, maar vooral op de kwaliteit van leven.
Pierre:
Wat een goed verhaal ,met een gevoelige snaar raken maar dat is juist de kwaliteit van de schrijver.
Verbinden in het verhaal zou een voorbeeld moeten zijn.
Burgervader wees zo veel mogelijk aanwezig voor de burgers van Aalsmeer :
Dat is een mogelijkheid om de verbinding te optimaliseren .
Ronde tafel gesprekken zijn weer actueel !!
Samen met de bewoners iets tot stand brengen met
de medewerking van de gemeente en daar wordt aan gewerkt.
Goed stuk Pierre, hier en daar een gevoelig prikje zoals we gewend zijn van je! “Vooral zelf het gesprek zoeken met je medeburgers” trof mij. Wat is het toch dat dit niet vanzelf ontstaat in Aalsmeer? Is het groepsgesprek iets te veel naar binnen gericht? Iets te elitair? Te veel beeldvorming over ‘de ander’ ? Ik heb daar zo mijn gedachten over, maar hou het ook liever bij mijzelf, en mijn eigen tekortschieten. Vriendelijks van Lou.