Terug in de tijd: ‘Villa Doorkijk’

Door: Erik Kreike. Maandag 13 december. Het is iets over drie uur in de middag halverwege de Oosteinderweg. Het is zo’n vier graden onder nul. Het is droog en het zonnetje schijnt waterig^[1]. Het geluid van vliegtuigmotoren zwelt aan vanuit het oosten. Op het eerste gezicht een alledaags Aalsmeers tafereel…

Uit de armoe, naar Aalsmeer
Gijs van den Helder is vijf jaar als zijn gezin vanuit het Zuid-Hollandse Noorden (gemeente Nieuwkoop) naar Aalsmeer vertrekt. Het gezin bestaat uit Vader Cees, moeder Anna en tien kinderen; Theo, Annie, Jopie, Dora, Truus, Corrie, Dirk, Gerard, Kees en Gijs. Zij vertrekken enerzijds vanwege de armoede en uitzichtloosheid en anderzijds de ondernemersgeest naar Aalsmeer. Cees gaat er groenten en fruit langs de deur venten. Er kan een huis worden gehuurd van de Oudkatholieke Parochie: Oosteinderweg 416. Een klein huis met een grote woonkamer, een kelder en een rieten dak.

De klap
Verder naar die eerdergenoemde maandag 13 december. Gijs is inmiddels veertien jaar oud. Hij is ’s middags thuis. Net als zijn ouders en vier van zijn broers en zussen. Broertje Kees ligt op bed. Zus Corrie staat een paar honderd meter zuidelijker in de groentewinkel die het gezin heeft kunnen openen op de hoek bij de Pontweg. Van de vliegtuigmotoren die zich in de verte aankondigen kijken ze na drie jaar ‘vuurwerk’ niet meer op. Het eerste jaar werd het hele gezin bij elke luchtaanval en  inslag uit bed gehaald en zaten ze bij nacht en ontij in de woonkamer. Maar alles went. Zeker als je zó dicht bij Schiphol woont. De hele maand al zijn de aanvallen op Schiphol heviger dan daarvoor. Steeds vaker was Schiphol het doelwit van steeds grotere groepen geallieerde bommenwerpers. Om die reden heeft de bezetter onlangs een luchtafweergeschut in het land van Gerrit Loogman tussen de Oosteinderweg (achter nummer 433) en de ringvaart geplaatst. Dat geschut ging zó vaak af, dat Gijs en zijn zussen er een liedje op hadden verzonnen dat ze zongen als het afging. Dat liedje zal ook door Gijs zijn hoofd zijn gegaan die maandag, om drie uur. Maar nu was het anders…

“Berg je! Er komen bommen!” roept vader Cees. Tegen alle veiligheidsnormen ging vader vaak naar buiten als de bommenwerpers overkwamen. Hij had daardoor al vaker gezien hoe het een-en-ander in zijn werk ging en vooral wáár de toestellen hun dodelijke lading, veelal duizendponders, loslieten om de luchtbasis Schiphol te raken. Maar nu gaat het anders dan anders. Doordat een toestel door het onlangs geplaatste luchtafweer wordt beschoten tijdens het meest kwetsbare moment voor die vliegtuigen, laat het eerder dan gepland zijn bommen vallen. En vader Cees heeft snel door dat dit foute boel is. Het gebeurt in slechts enkele seconden. Voorbijgaande voetgangers, veelal uit Amsterdam afkomstig, zoeken dekking en rennen huizen in. Gijs ziet op die manier een onbekend meisje naar binnen rennen in de bijkeuken waar hij staat. Broer Kees wordt door zijn moeder snel uit bed gehaald en uiteindelijk staat moeder Anna met vijf kinderen in de woonkamer als het huis door een bom wordt geraakt. Vader Cees is een schuur ingevlucht. Als hij daar weer uitkomt ziet hij dat langs de gehele lengte van het huis, waar zijn vrouw en kinderen in zitten, muren en ramen zijn weggeslagen. Bijna heel het rieten dak is naar beneden gekomen en de schoorsteen is door het dak naar beneden gevallen en ligt als stille getuige op de grond.

Na een paar seconden is het stil. Oorverdovend stil. Geen vliegtuigen meer. Geen geschreeuw. Alleen maar de stilte. “Alsof je midden in de Sahara zit,” denkt Gijs. Gijs ziet moeder Anna en merkt op dat haar knot vol riet zit. Dat komt van het rieten dak dat naar beneden is gekomen. Dan roept zijn buurjongen en vriend Herman Beiersbergen: “Gijs, zijn jullie er allemaal nog?!”
Het huis is grotendeels verwoest en onbewoonbaar. Net als het huis van de buren, familie Koningen op nummer 418. Ook zij waren thuis, maar hebben het overleefd. Één gezinslid van familie Koningen raakt gewond door vallend puin.

Alle huisraad verloren
“Als we de boel een beetje opruimen, kunnen we best blijven zitten…” hoort Gijs zijn moeder zeggen als eerste reactie. Enig moment later komt ook zus Corrie aangesneld vanuit de groentewinkel verderop. Op een stuk buitenmuur met een klein stuk dak na, ziet zij ook dat van haar huis weinig meer over is. Van de waslijn, die even daarvoor nog helemaal vol had gehangen (maandag wasdag), kan níets meer worden teruggevonden. Alle kleding weggevaagd. Alle huisraad verloren. De schuur waar twee paarden in staan is ingestort. De paarden hebben het overleefd. Náást de schuur stond een varken. Deze kreeg een scherf van een bom in zijn nek en was op slag dood.

Polder dreigt onder te lopen
Wanneer de hulpdiensten en gemeente arriveren hebben ze één prioriteit: niet de getroffen gezinnen maar de Oosteinderweg zelf. Er is namelijk óók een bom geslagen ín de weg zelf. En nu stroomt er water vanuit de oostelijke sloot het land van buurman Van Beek in aan de lager gelegen westzijde van de Oosteinderweg en dreigt de polder onder water te lopen als er niets gebeurt. Er wordt een sluis bij de Schinkel dichtgezet en tientallen zandzakken in, op en rond het gat in de weg gelegd. De Oosteinderweg, ook wel de Oosteinderdijk genoemd, en juist in die dijk is een gat geslagen. Tot aan de Kerkweg aan toe zijn zandzakken nodig om de sloot niet helemaal leeg te laten lopen.

Het wonder
Het is haast onmogelijk, maar er zijn geen dodelijke slachtoffers. Hoeveel pech kun je hebben, je huis verwoest. Hoeveel mazzel kun je hebben, niemand omgekomen. En dan moet je in een paar uur tijd álles regelen.

En dan komt het dorp in actie. Veel Aalsmeerders, Farregatters moet eigenlijk gezegd worden, melden zich bij de familie Van den Helder. En diezelfde middag nog gaat het zo: Gijs en zijn broer Dirk mogen met Toon van der Meer en zijn vrouw mee. Die wonen aan de Kerkweg 56. Broers Gerard en Kees gaan naar Ome Gijs Verburg aan het Schinkeldijkje 14. Zussen Truus en Corrie mogen met Manus Bakker mee, die wonen naast de winkel op Oosteinderweg 253. Die hebben zelf al een groot gezin, maar twee extra kan best. Vader Cees en moeder Anna kunnen bij Hogervorst terecht. “Moeder heeft het allemaal maar goed gevonden, met wie we meegingen. Over verschillen werd niet gesproken,” zegt Gijs later.

Het leven weer oppakken
Zes weken later, in het nieuwe jaar, wordt door de gemeente een huis aan de Kerkweg (nummer 21) voor het gezin beschikbaar gesteld. Mejuffrouw J.J. Rinkel, die overigens óók Oudkatholiek is, woont daar tot dan toe alleen en zij trekt bij familie in zodat het gezin Van den Helder in haar huis onderdak kan vinden.
In de lente die volgt is Gijs nog eens teruggegaan naar de ruïne van zijn voormalige huis, samen met zijn vriend Herman. Op een stukje muur dat nog overeind stond schrijven ze: ‘Villa Doorkijk’ omdat je er zo goed dóórheen kon kijken. Als moeder Van den Helder daar achter komt krijgt Gijs nog flink de wind van voren.

80 jaar dankbaarheid
Dit alles gebeurde 80 jaar geleden. Het bombardement vond plaats op 13 december 1943, vandaag precies 80 jaar terug. Diezelfde dag werd ook het Amerikaanse toestel Hells Fury uit de lucht geschoten. In het officiële rapport van Stichting Crash ’40-’45^[2] staat dat niet duidelijk is óf en waar de lading van dit toestel terecht is gekomen. Het is niet uit te sluiten dat de bommen afkomstig waren van dit toestel waarvan slechts één inzittende de crash overleefde.

Van het hele gezin Van den Helder is alleen Gijs (94) nog in leven. Dit stuk schreven wij, Gijs van den Helder en Erik Kreike, uit dankbaarheid voor al die Aalsmeerse families voor alle hulp in die periode.
En een groet aan “die lieve buurtjes Koningen, die ook niets meer hadden. We deelden één werft.”
Gijs van den Helder is de broer van Corrie Kreike-van den Helder. Corrie is de oma van Erik Kreike.

Het verhaal is een reconstructie van de herinneringen van Gijs^[3] en Corrie^[4], aangevuld met lokale bronnen zoals het Aalsmeers adressenboek van 1940^[5], een luchtfoto uit 1950^[6], topotijdreis van het kadaster^[7],

^[1] https://weerverleden.nl/194312

^[2] Onderzoeksrapport Martin Marauder ‘Hells Fury’ Via.  https://www.crash40-45.nl/wp-content/uploads/2018/04/22-Cr20.-B26-Marauder-Aalsmeer.pdf

^[3] Interview op vrijdag 8 december 2023

^[4] Interview in 2007

^[5] https://nha.courant.nu/issue/AGA/1940-01-01/edition/0/page/1?query=

^[6] https://www.facebook.com/jebentaalsmeerderals/photos/a.451565028227284/814973068553143

^[7] https://www.topotijdreis.nl/kaart/1943