Verdrinking op vol strand, hoe kan dat?

Door: Jan Dreschler. (Beschouwing) Zondagmiddag 17 uur. Het is zinderend heet. Langs de oever van de Westeinder en op het Surfeiland zoeken honderden mensen verkoeling. Op het water zijn talloze varende en suppende watersporters. En temidden van al dat genieten van een prachtige najaarsdag verdrinkt een mens.

Hoe heeft dat kunnen gebeuren? Het politiebericht is sober. Het vertelt van een melding, een zoektocht en een 44-jarige Aalsmeerder die is uiteindelijk gevonden. Ook dagen later heeft de politie daar niet veel aan toe te voegen. Uit de verhalen die in Aalsmeer rondgaan blijkt dat het gaat om een man van Poolse afkomst.

Een functionaris van de politie vertelt desgevraagd dat dit helaas wel vaker voorkomt. “We waarschuwen er ook regelmatig voor. Zeker als het heet is en het water koud of als de zwemmer ongeoefend is kunnen er problemen ontstaan.”

Dit wordt bevestigd door iemand die vaak op deze plek zwemt: “De oppervlakte van de Westeinderplassen kan qua temperatuur best aangenaam zijn maar een meter onder de oppervlakte is het vaak erg koud.”

Ondoorzichtig
De voorlichter van de brandweer benadrukt dat de Westeinder geen zwembad is. Het water is ondoorzichtig en enkele meters diep en er is flink wat stroming, zodat het terugvinden van iemand die eenmaal onder water is geraakt heel moeilijk is. Wat de brandweer zondag aantrof waren honderden mensen. Zowel op het strand als in het water. Onder hen veel kinderen en enkele bekenden van het slachtoffer die begrijpelijkerwijs geheel in paniek waren dat hun vriend ineens was verdwenen.

Reacties naar aanleiding van eerdere berichtgeving op Aalsmeer Vandaag zijn summier maar veelzeggend. Een jongen van negen die aan zijn vader vertelde hoe verschrikkelijk het was en dat de grote mensen niets deden.

Een Poolse man schrijft: “Slechts een paar mensen probeerden wat, de rest probeerde iets met hun telefoon te doen, of was bezig met wie weet wat…”

Psychologisch fenomeen
Hebben de mensen die het zagen dan iemand moedwillig laten verdrinken? Natuurlijk niet! Maar als we plotseling hevig schrikken dan is logica soms ver te zoeken. Er komt een psychologisch fenomeen op gang wat buiten ons gezond verstand om gaat. Onmiddellijk hulpverlenen als je iets ernstigs ziet gebeuren is niet zozeer een besluit als wel een reflex.

Omstanderseffect
En daarbij zijn er allerlei stoorzenders. Zie ik wat ik zie? Is dit iets waar ik voor in actie moet komen? Kan een ander dat niet doen? Loop ik zelf risico? Zet ik mezelf voor gek als ik ga schreeuwen en rennen? Het zijn geen bewuste gedachten, maar flitsen die door je heen schieten. Je raakt als het ware verlamd door al die over elkaar buitelende gedachten. Niet voor niets zegt het spreekwoord dat schrik verlamt.

Er is veel geschreven over dit zogenaamde omstanderseffect (onder meer door Ruud Hortensius/Universiteit van Tilburg). De theorie daarbij is: hoe groter de groep omstanders, hoe kleiner de kans dat iemand ingrijpt. En uit zijn onderzoek blijkt dat we daar niet zo veel aan kunnen  doen.

Stille gebeurtenis
Een tweede element is dat verdrinking niet dat is wat we wel in films zien zien met veel gespetter en geroep. Verdrinking is een bedrieglijk stille gebeurtenis die zich in 20 tot 60 seconden voltrekt (Boardshortz, tijdschrift voor surfers). Er is sprake van, zoals de wetenschap dat heeft aangeduid, een instinctieve verdrinkingsreactie. Wie hierover veel geciteerd wordt is de Amerikaan Mario Vittone uit Forida, die zijn leven lang actief was met het redden van drenkelingen. Mensen zwaaien niet met hun armen en zijn zelden in staat om om hulp te roepen. Zij hebben geen lucht meer om geluid te maken en strekken instinctief hun armen zijwaarts om zich als het ware uit het water op te drukken om nog wat lucht te krijgen.

Dichtbij
We hebben de neiging te denken dat verdrinking plaatsvindt op plaatsen waar geen toezicht is. Per jaar verdrinken er in Nederland volgens het CBS gemiddeld 100 personen. De reddingsbrigade komt met veel hogere cijfers, namelijk 250 tot 300 personen. Dat gebeurt lang niet altijd op eenzame plekken. Tien procent van de mensen die een verdrinking zien gebeuren beseft niet dat dat gebeurt. Het zijn onthutsende gegevens. Het verdrinken van iemand kan zo maar heel in de nabijheid gebeuren zonder dat je het in de gaten hebt.

Actie
De reflex om te gaan helpen is wel iets wat kan worden aangeleerd. Hulpverleners hebben dat geleerd en zien dan ook kans onmiddellijk in actie te komen. Ook als je alleen bent en er gebeurt iets onverwachts dan helpt dat. Je komt veel eerder tot de conclusie dat nu het jouw taak is om hulp te bieden.

In grote groepen mensen is het te wensen dat er iemand is die het voortouw neemt en anderen uit hun verlamming haalt door concreet iets te roepen als: “ik zie daar iets ernstigs gebeuren, kom mee we gaan hulp bieden!”

Maar bij al die psychologische feiten en statistische gegevens blijft het natuurlijk een diep tragische gebeurtenis voor de naasten van degene die plotseling uit hun leven verdween en voor al die mensen voor wie een mooie middag zo’n triest slot kreeg.

(Foto’s Arjen Vos)