Wat is nou architectuur?

Nadat de godinnen van de lente en de bloemen hoog op stelten op zaterdag 25 januari de gasten hadden ontvangen en de uiteinden van de strik in handen hadden genomen die door burgemeester Gido Oude Kotte en oud-interim-burgemeester Jeroen Nobel werd ontknoopt, droeg de burgemeester voor uit de speciale bijlage van de Aalsmeerse Courant die bij de officiële opening van het Raadhuis op 19 februari 1962 was verschenen.

Het was de bijdrage van architect Berghoef over wat hij toen schreef over de vormgeving van het grote blok boven op het dak waar destijds kritiek op werd geuit, aldus de burgemeester.

Volgens mij, en daarom heb ik het verhaal volledig overgenomen, gaat het in essentie over de vraag: Wat is Architectuur?

Tsja, wat moet ik daar op zeggen, weet u over de indeling van een gebouw, over de constructies, over de installaties en ook nog wel over de materiaalkeuze kan je verstandelijk en zelfs verstandig praten, maar over de vorm, het aspect van de verschijning van een gebouw, kan dat nu eenmaal niet. Ontwerpen is meer dan logisch denken , er komen allerlei impulsen en innerlijke veelal onbewuste beweegredenen aan te pas waarover eigenlijk geen zinnig woord te zeggen is. Als een architect daarover begint, ga dan maar een straatje om. Over de vorm kan ik alleen maar zeggen dat ik meen dat het zo goed is. Even buiten een Castiliaanse stad zag ik eens op een heuvel een klein bouwwerkje dat bestond uit vier kolommen waarover in een rechthoek vier balken. Verder was er niets, geen dak, geen muur. Alleen die palen en die balken, het was uiterst bescheiden van afmetingen. Als je uit de poort kwam zag je het liggen tegen het blauw van de hemel en mij deed dat wat. Was je er naar toe geklommen, dan was het uitzicht op de stad tussen de kolommen door veel mooier dan wanneer je ernaast stond. Met een minimum aan materiele middelen was hier een sterke ruimtelijke belevenis opgeroepen: pure architectuur.

Nu ons Raadhuis er staat meen ik dat die puur architectonische gedachte ergens in mijn onderbewuste is blijven hangen en wellicht denkt u: nou ja, maar dit is echt heel anders dan daar zo’n open bouwsel hoog op dat blok. Inderdaad maar als ik nu Aalsmeer van verre nader, dan mag ik die open tempel wel. En dat is het hem juist. En dat torentje?  Wel, er was een klimschacht nodig van beneden naar het dakterras die onderweg ander andere de tribunes en de Raadzaal zou aandoen. U moet eens via dit torentje op het dakterras klimmen, daar stilstaan in het midden en wat rondkijken. Naar de hoge kolommen, de balken, de wolken en dan naar de horizon er omheen, het zal u niet onberoerd laten.’ 

Niet anders, althans volgens mij, te lezen als een pleidooi voor dat wat een gebouw in wezen moet hebben: een niet in woorden te vatten poëtische zeggingskracht, het liefst zo puur mogelijk.

Volgens Jack Breen, geboren maar niet getogen in Aalsmeer, zijn er voor dat wat Architectuur maakt wel degelijk woorden te vinden. Hij is daar zo’n 25 jaar mee bezig geweest en heeft daar een begrippenapparaat voor ontwikkeld dat uit vier kernbegrippen bestaat: ruimte, orde, vorm en detail. Daarom heen een klok van twaalf 12 begrippen die, en dat denkt hij als architectonisch ontwerper, items zijn die je net zo lang doorloopt tot dat je denkt, dit gebouw is nu goed. Dit proces kun je ook omdraaien, waarom is dit gebouw geworden zoals het nu is. Als bewijs voor zijn stelling maakt hij gebruik van Aalsmeerse gebouwen. In Aalsmeer had men het cultuurbesef dat als je gaat bouwen je er beter maar iets moois van kan maken. Zijn studie start met woonhuis Terra Nova, geheel in de traditie van die tijd valt de ontwerper en de bouwer samen. In de 20^e eeuw worden heuse echte architecten aangetrokken. J.J.P. Oud die voor zijn oom Gerrit op de buurt een huis bouwde (gesloopt) net op het punt waarop hij begreep waar hij naar toe wilde in zijn architectuur, zijn beroemde kubistische fase. Michel de Klerk die het complexe woonhuis Barendsen aan de Oosteinderweg ontwierp en dat na zijn plotselinge dood onder toezicht van architect F.J. Staal werd uitgevoerd. Duiker die na zijn Frank Lloyd Wright periode met de Populier aan de Stommeerkade een geheel nieuwe richting insloeg. Berghoef die geheel nog in de ban van de Klerk een woonhuis voor de familie Hansen ontwierp aan de Uiterweg. Wiebenga, hoofd gemeentewerken, die voor de familie Wentzel een woonhuis ontwierp aan de Ophelialaan. Berghoef die in 1958, vier jaar voor de oplevering van het Raadhuis een, helaas gesloopt, woonhuis ontwierp aan de Hornweg. Baneke en van der Hoeven die het Du Pon huis ontwierpen aan de Stationsweg en als laatste een woonhuis in Nieuw Oosteinde van Maarten Engel. Toegevoegd is nog een woonhuis van Paul de Ruiter aan de Poel in Kudelstaart en een woonboot van Kodde architecten aan de Kleine Poel. Van al deze bouwwerken zijn in de trouwzaal van het gemeentehuis tekeningen en maquettes te bekijken.

Lezing
Op 9 maart, een dag voor de sluiting van de expositie, geeft Jack Breen ‘s avonds om acht uur een lezing in de raadskelder van het gemeentehuis. Die zal zo’n drie kwartier duren. Na een pauze volgt er nog een discussie. De thema’s die ter sprake komen liggen nog niet vast, maar wat mij interessant lijkt is de vraag of je met een schema kunt bepalen of een gebouw wel of geen poëtische kwaliteit heeft. Volgens Berghoef zijn daar geen woorden voor, volgens Jack Breen wel. Indien zijn schema werkt, kan hij dan aangeven wat wel en niet is gelukt met de renovatie van het raadhuis? Nog verder redenerend, kan hij met zijn schema aangeven waar het wel en niet goed gaat in dat wat er momenteel gebouwd wordt, in Nederland en specifieker nog hier in Aalsmeer? Ikzelf zie uit naar deze lezing, hopelijk bent u als lezer net zo nieuwsgierig.

Tekst Joop Kok, foto’s Arjen Vos

(advertentie)