‘Deuren’ openen zich naar verwarrende ervaring

Door: Arjen Vos. Ruim drie decennia geleden beleefde tv-kijkend Nederland veel plezier aan de comedy ‘Laat maar zitten’ met John Kraaijkamp in een onvergetelijke boevenrol. De serie die zich afspeelde in de gevangenis, bezorgde menig huishouden een kostelijke zondagavond. Naar dat programma gingen onze gedachten terug toen Toneelvereniging Kudelstaart aankondigde met het op het gevangeniswezen gebaseerde toneelstuk ‘Deuren’ op de planken te komen. Absurde situaties waren er zaterdagavond in het met honderd mensen gevulde Dorpshuis meer dan voldoende maar schuddebuiken werd het nooit.

Nou staat dit stuk van Bernlef ook niet bekend als een blijspel hoewel het wel over de ingrediënten beschikt. Onbewust zou je bij de promotieposter met de vier boeventronies achter een celdeur aan John Lantings’ Theater van de Lach kunnen denken waarin het openen en sluiten van deuren steevast tot hilarische taferelen leidde. De voorstelling in het Dorpshuis is er meer eentje uit het tragikomische genre en dat is kennelijk wat voor verwarring zorgt. De soms grove taal, iets wat je zou kunnen verwachten bij ruwe bajesklanten, viel toch, getuige een schrikreactie hier en daar, wat rauw op het dak bij het publiek. Net zoals de biecht van gevangene Arie die ‘zit’ omdat hij in dronken toestand een kind had doodgereden, er aardig in hakt. Komt het omdat de gedetineerden in hun joggingpakken toch iets minder ruig overkomen dan dat ze bedoeld zijn? Het viertal, vertolkt door Huub van Schaik, Jitse Krenn, Wim Zandvliet en Jos de Jong speelt hun rol zonder meer naar behoren. Tekstvast en over het algemeen goed getimed.

Vragen
Waarschijnlijk is het stuk uit zichzelf gewoon ingewikkeld, complex, teveel gelaagd waardoor je je als toeschouwer afvraagt waar het precies heengaat en vooral waarom het daar heengaat. Zonder al teveel prijs te geven, komende vrijdag voert de vereniging het stuk immers voor de derde en laatste maal op, worden er nogal vragen opgeroepen. Hoezo (en vooral hoe..) breekt opperboef Kees (Jos de Jong) uit, drie dagen voor zijn vrijlating? En hoezo zoekt hij bewaarder Jan Veenstra (Wil Kraan) thuis op? We kunnen de schuld makkelijk in Bernlefs schoenen schuiven. Hij schreef het in de jaren ’70, een tijdperk waarin op meerdere kunstvlakken met creativiteit werd geëxperimenteerd en waarin de seksuele moraal werd opgerekt. Ook dat laatste zien we terug in ‘Deuren’. Wordt een toneelstuk daar beter van? Nee, maar het waren de jaren ’70…

Lichtpunt
Hoogte- en lichtpunt van de voorstelling is zonder twijfel de rol van Nettie Veenstra. Helga de Zanger vertolkt de echtgenote van gevangenbewaarder Jan Veenstra op een wijze waarvoor je graag naar een voorstelling gaat. Even niet dat bozige en norse van al die mannen op het podium maar lichtvoetigheid waar je van opveert uit je stoel. Dat de enige persoon waar je sympathie voor kunt opbrengen vervolgens een portie curieuze ellende over zich heen krijgt, is iets wat je haar niet gunt. Maar: ‘blame’ Bernlef… En gelukkig straalt ze weer bij het in ontvangst nemen van het applaus.

Wie het bekendste boek van Bernlef gelezen heeft, de wereldwijde bestseller ‘Hersenschimmen’, zou wellicht gehoopt hebben op een toneelstuk met soortgelijke inhoud en impact. ‘Deuren’ is van geheel andere orde. Wel een dappere maar zeker niet de beste keuze van de Kudelstaartse Toneelvereniging.

(Foto’s Arjen Vos)