Pierre’s Pennenstreken: ‘Aandacht’

Pennenstreek 345. Af en toe tussendoor elke keer wat anders. De digitale wereld staat op de stoep. Of, beter gezegd: digitale wereld zit bij je aan tafel, op de bank, waar je ook bent. Dat heeft voor- en nadelen. Drie recent verschenen boeken stellen dat aan de orde. Een korte bloemlezing:

‘Volgens een vaak gehoorde verzuchting is er thans te veel beschikbare informatie. Die diagnose roept meteen een tegenvraag op: waar ontbreekt het soms aan in de huidige informatiesamenleving? Tijd, zo luidt het evidente antwoord – maar dat is te zeer vanuit een persoonlijk perspectief gedacht. Doorslaggevend is veeleer de chronische wanverhouding tussen informatie en aandacht. “Een rijkdom van informatie creëert een armoede van aandacht,” zo merkte de allround sociale wetenschapper Herbert Simon al in 1971 op, lang voor het geweeklaag over informatiediarree een cliché werd.’

‘In een informatiesamenleving die tevens op kapitalistische leest is geschoeid, zijn er almaar meer aanbieders die onze beperkte aandacht actief proberen te vangen en te bundelen. Voor de massamedia en voor gepatenteerde bloggers, vloggers, instagrammers, Twitteraars… is het (re)produceren van collectieve aandacht inderdaad van levensbelang.’

[Rudi Laarmans, IK, WIJ, ZIJ – Sociologische wegwijzers voor onze tijd, Gent 2020]

privacy
‘Autonomie en vrijheid worden ons steeds meer ontfutseld. Net als heel veel van onze persoonlijke gegevens; een zo gedetailleerd mogelijke weergave van ons leven, in enen en nullen, is weg voor we het doorhebben. Die informatie sijpelt weg naar steeds grotere, ontoegankelijkere silo’s. Een steeds kleiner wordend groepje mensen kan daardoor een steeds sterkere macht uitoefenen op wat een almaar grotere groep mensen precies ziet, hoort, doet, denkt.’

‘Want we blijven Facebooken, Whatsappen. Aandacht verspillen. Meerennen. Pakken we weer die smartphone erbij. Of we erkennen wel dat er iets speelt, maar wijzen dan meteen met de vinger naar de ander, naar de echte schuldige: de Amerikaanse techgigant, de Europese of Nederlandse wetgeving, het individu, big data, de vaart der vooruitgang, hyperkapitalisme, kunstmatige intelligentie, het gebrek aan zelfbeheersing, het gebrek aan kennis, of opvoeding. Van de ander, welteverstaan.’

[Sidney Vollmer, ON/OFF – Op zoek naar balans in digitale tijden, Amsterdam 2017]

spionage
‘We bellen, delen en liken de hele dag door. We ervaren de voordelen van de digitale tijd: de smartwatch controleert de hartslag, de slimme meter houdt het energieverbruik bij en de smartphone leidt ons soepel door het verkeer. De waarschuwingen horen we ook: pas op, dezelfde apparaten leggen onze gedragspatronen minutieus vast. Let op, er ontstaan nieuwe gevaren. Staten gebruiken internet steeds meer om te controleren en te beïnvloeden. Spionage is makkelijker dan ooit. Dat heeft gevolgen: anonimiteit en privacy raken in de verdrukking, nepnieuws voedt het wantrouwen, aanvallen via internet ontwrichten de samenleving. Maar we blijven bellen en appen, kopen een Apple Watch en delen ondanks de alarmerende signalen babyfoto’s op Facebook. Komt dat omdat we de gevaren niet zien of omdat we ze niet begrijpen?’

[Huib Modderkolk, Het is oorlog maar niemand die het ziet, Amsterdam 2019]

Hier waren achtereenvolgens een socioloog, een mediawetenschapper en een onderzoeksjournalist aan het woord. De belangrijkste vraag is nu: wat moeten we daarmee aan?

Misschien is de beste oplossing voor de ‘aandachtdiarree’: doe één ding tegelijk. Geen ‘multitasking’. Autorijden, fietsen en tegelijk bellen of ‘appen’ is al verboden. Maar het is beter om, als je ergens bent, er ook echt te zíjn – en niet met iemand ‘aan de andere kant van de lijn’ een (telefoon)gesprek te voeren, te ‘appen’ of te ‘gamen’. Eén ding tegelijk doen – het valt niet mee. Maar het is socialer dan de ‘sociale media’ in elk moment van je leven toelaten.

Het lijkt ook beter om behoedzamer te worden: niet alles prijsgeven, je hele hebben-en-houden op internet. Ook dat lijkt gemakkelijk gezegd, als je altijd de gordijnen open hebt gehad en vindt dat je ‘niks te verbergen’ hebt.

En… wees wantrouwig tegenover informatie. De ‘traditionele media’ zijn verplicht, hun nieuws te checken en ‘hoor en wederhoor’ te raadplegen. De ‘sociale media’ daarentegen, bevatten veel ‘nepnieuws’ dat je beter niet meteen moet geloven.

Ook dit is maar een mening. Via een ‘digitaal medium’. Dat moet dan maar…

Tekst Pierre Tuning, foto archief AV